فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 1، بهار 98 ، شماره پی در پی 43

مقایسۀ تطبیقی اسم‌جمعهای لغتنامه و دیباج‌الأسماء

صفحه (343 - 356)
محمد منصور (نویسنده مسئول)، علی‌اصغر اسکندری ، اسماعیل شموشکی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 97

چکیده
از دیرباز تاکنون، تألیف فرهنگهای دوزبانه، بخصوص لغتنامه های عربی بفارسی، دغدغۀ اهل ادب و عالمان این حوزه بوده است. تألیف چند ده فرهنگ عربی بفارسی که از نخستین قرون ورود اسلام به ایران برجا مانده، شاهدیست بر این مدعا. یکی از این فرهنگهای قدیمی دیباج‌الأسماء است. نگارندگان براساس همین کتاب، تحقیقی کرده اند در جمعهای عربی لغتنامۀ دهخدا، و پس از توضیح دربارۀ ضرورت فرهنگ‌نویسی نوین و ذکر برخی خطاهای فرهنگ‌نگاری در قدیم، جمعهای عربی دو حرف «الف» و «ب» در دیباج‌الأسماء را که در لغتنامۀ دهخدا نبوده، مشخص کرده و سپس تمام این صورتهای جمع را با شش فرهنگ عربی بفارسی کهن مقایسه کرده اند. در ضمن این کار، لغتنامۀ دهخدا را با لغتنامۀ فارسی مقایسه کرده و برخی سهوها و خطاهای مؤلفان لغتنامۀ فارسی را نشان داده اند.

کلمات کلیدی
لغتنامۀ دهخدا , دیباج‌الأسماء , جمعهای عربی , تصحیح , فرهنگ‌نویسی , لغتنامۀ فارسی , فرهنگهای دوزبانۀ عربی بفارسی

• الأسمی‌فی‌الأسماء، میدانی، ابوسعید سعید بن احمد، (1382)، به تصحیح جعفرعلی امیدی نجف‌آبادی، دو جلد، چاپ دوم، قم: اسوه.
• تاج‌الأسامی، به تصحیح علی‌اوسط ابراهیمی، (1367)، تهران، چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح‌االله، (1372)، جلد دوم، چاپ اول، تهران: کتاب‌فروشی ابن‌سینا.
• تتمۀ فرهنگ البُلغه، قاسمی، مسعود، (بهمن 1389)، مجلۀ فرهنگ‌نویسی، جلد سوم، شمارۀ پیاپی سوم، صص 78ـ112.
• تکملهالأصناف، ادیب کرمینی، علی بن محمد بن سعید، (1385)، به کوشش علی رواقی و زلیخا عظیمی، چاپ اول، دو جلد، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
• خلاصهاللغات، جُنابَذی، محمدمؤمن بن ابوالحسن، (1393)، به تصحیح حسین مهتدی، چاپ اول، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
• دستورالإخوان، قاضی‌خان بدرمحمد دهار، (1349)، به تصحیح سعید نجفی اسداللهی، دو جلد، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• دستوراللغه (کتاب‌الخلاص)، ادیب نطنزی، بدیع‌الزمان ابوعبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد، (1389)، به تصحیح سید علی اردلان جوان، چاپ دوم، تهران: به‌نشر.
• دیباج‌الأسماء، ناشناس، (1397)، به تصحیح علی‌اصغر اسکندری، چاپ اول، تهران: کتابخان، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای‌اسلامی.
• ذیل فرهنگ‌های فارسی، رواقی، علی و مریم میرشمسی، (1381)، چاپ اول، تهران: هرمس.
• شیوه‌های فرهنگ‌نویسی در لغتنامۀ دهخدا، (مهر 1388)، صادقی، علی‌اشرف، مجلۀ فرهنگ‌نویسی، جلد دوم، شمارۀ پیاپی دوم، صص 2ـ40.
• فرهنگ جامع زبان فارسی، پیکره در فرهنگ‌نویسی فارسی و پیکرۀ زبانی رایانه‌ای، خطیبی، ابوالفضل، (دی 1386)، مجلۀ فرهنگ‌نویسی، دورۀ اول، شمارۀ اول، صص 4ـ68.
• فرهنگ جامع زبان فارسی، صادقی، علی‌اشرف و دیگران، (1392)، جلد اول، چاپ اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• فرهنگنامه‌های عربی بفارسی، منزوی، علینقی، (1337)، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
• قانون ادب، تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم بن محمد، (1350)، به اهتمام غلامرضا طاهر، سه جلد، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• کلیات فرهنگ‌نگاری، انوری، حسن، (مهر 1388)، مجلۀ فرهنگ‌نویسی، جلد دوم، شمارۀ پیاپی دوم، صص 157ـ168.
• لغتنامه، دهخدا، علی‌اکبر، (1375)، دورۀ شانزده‌جلدی، چاپ دوم از دورۀ جدید، تهران: دانشگاه تهران.
• لغتنامه؛ رسالت عصر ما، ستوده، غلام‌رضا، (زمستان 1390)، مجموعه مقالات نخستین همایش فرهنگ‌نویسی علامه دهخدا، تهران، مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا، صص 11ـ17.
• لغتنامۀ فارسی، گروه مؤلفان، (1368ـ1394)، هفت جلد، تهران: دانشگاه تهران.
• مدخل‌گزینی در فرهنگ عمومی یک‌زبانه، (دی 1386)، شریفی، ساغر و پروانه فخّام‌زاده، دورۀ اول، شمارۀ اول، صص 101ـ125.
• المِرقاه، ادیب نطنزی، بدیع‌الزمان ابوعبدالله حسین بن ابراهیم بن احمد، (1346)، به تصحیح سید جعفر سجادی، چاپ اول، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• مقدمهالأدب، زمخشری خوارزمی، جاراالله ابوالقاسم محمود بن عمر، (1386)، از روی چاپ لیپزیک آلمان، با مقدمۀ مهدی محقق، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل.
• منتهی‌الأرب فی لغه العرب، صفی‌پوری شیرازی، عبدالرحیم بن عبدالکریم، (1388)، به تصحیح محمدحسن فؤادیان و علیرضا حاجیان‌نژاد، جلد اول، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
• نقش زبان‌شناسی در فرهنگ‌نویسی امروز، قطره، فریبا، (دی 1386)، مجلۀ فرهنگ‌نویسی، دورۀ اول، شمارۀ اول، صص 68ـ95.
• نگاهی به سیر تدوین معاجم عربی بفارسی و معرفی خلاصهاللغات جُنابَذی، فقهی، عبدالحسین و حسین مهتدی، (زمستان 1390)، مجلۀ ادب عربی، سال سوم، شمارۀ سوم، صص 333ـ363.