- تعداد نمایش : 22
- تعداد دانلود : 12
- آدرس کوتاه شده مقاله: https://bahareadab.com/article_id/1872
- کد doi مقاله: Doi: 10.22034/bahareadab.2025 .18 .7926
سال : 18
شماره : 7
شماره پی در پی : 113
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18،
شماره 7،
،
شماره پی در پی 113
تحلیل و بررسی سبکی نسخۀ خطی عجائب‌القصص با رویکرد سبک‌شناسی لایه ای
صفحه
(163
- 187)
زکیه دهنمکی ، محمدرضا یوسفی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله
: فروردین 1404
تاریخ پذیرش قطعی مقاله
: تیر 1404
چکیده
هدف و زمینه: سبک‌شناسی لایه ای از شیوه های کاربردی سبک‌شناسی به شمار میرود که متن را در پنج لایۀ آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک مورد بررسی قرار میدهد. این نوع سبک‌شناسی با استناد به مبانی علم سبک‌شناسی سنتی به محتوا، اندیشه ها، زاویۀ دید و حتی فضای خلق اثر نیز توجه دارد. در سبک‌شناسی لایه ای با توجه به بافت موقعیتی به عنوان کلان‌لایه، متن را به خردلایه ها تجزیه نموده و با بررسی خردلایه های متنی و دریافت ویژگیهای شاخص، به مطالعۀ سبک میپردازند. با توجه به این رویکرد، به واکاوی عجائب‌القصص در پنج لایۀ آوایی، لغوی، نحوی، بلاغی و فکری پرداخته میشود و با شناخت مشخصه های برجسته سبک و جایگاه آنها، ارتباط متن و محتوا دریافت میگردد.
روش تحقیق: این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی و به کارگیری منابع کتابخانه ای کوشیده است سبک عجائب‌القصص را از جنبۀ سبک‌شناسی لایه ای مورد بررسی قرار دهد.
یافته ها: عجائب‌القصص اثری در حوزۀ تاریخ دینی در سدۀ دهم توسط عبدالواحد محمد مفتی، در شبه قاره هند نگاشته شده است. اثر دور از تکلفات مرسوم نثر دورۀ تیموری، بعنوان نمونه ای از نثر بینابین شناخته میشود و مؤلف در تلاش بوده تا به بیان معنا بیش از لفاظی توجه نماید و نثری اصیل خلق نماید. به همین دلیل نثر او در این دوره به ویژه در شبه قاره نسبت به دیگر آثار مکتوب در هند، نثری استوار و شاخص شمرده میشود.
نتیجه گیری: نتیجۀ بررسی این اثر از منظر سبک‌شناسی لایه ای، نشان میدهد مؤلف تمایل به استفاده طبیعی از ابزار ادبی جهت خلق موسیقی درونی متن دارد و بسامد دگرگونیهای واجی، سجع و تکرار بیشتر است. در لایۀ نحوی ساختار غالب نحو، مطابق ساختارهای متداول دستور زبان فارسی است. البته گاهی نظم جمله فراخور اندیشۀ مؤلف دستخوش تغییر میشود. در لایۀ بلاغی، تشبیهات محسوس، کنایات زودیاب و تضمین به ادبیت متن افزوده است. صناعات ادبی در خدمت انتقال معنا هستند و فقط جهت آراستگی متن، به کار گرفته نشده اند. در لایۀ واژگانی، با توجه به موضوع متن، انتقال مفاهیم اولویت نگارنده بوده است. واژگان کارکرد اصلی خویش را حفظ نموده و مخاطب را دچار ابهام در دریافت معنی نمیکنند. در لایۀ محتوایی از نظر ایدئولوژیک، نظام فکری حاکم بر اغلب قصص‌الانبیاء در این اثر مشاهده میشود که عبارت است از شرح ماجرای آفرینش، عشق، شرع، عقل و اصول اخلاقی.
کلمات کلیدی
تواریخ دینی
, سبک‌شناسی لایه ای
, نثر فارسی سده دهم هند
, عجائب‌القصص
- قرآن کریم
- اته، هرمان. (1337). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمه رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر. کتاب.
- ارژنگ، غلامرضا. (1381). دستورزبان فارسی امروز. تهران: نشر قطره.
- تجلیل، جلیل. (1371). جناس در پهنای ادب فارسی.تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- حاج سیدجوادی، کمال. (1390). فرهنگنامه زبان و ادب فارسی در شبه قاره هند بر اساس فرهنگ ادبی هند و فارسی پروفسور نبی‌هادی. تهران: خانه کتاب و ادبیات ایران.
- خطیبی، حسین. (1366). فن نثر در ادب پارسی. تهران: زوار.
- رادفر، ابوالقاسم.(1368). فرهنگ بلاغی- ادبی. ج. تهران: اطلاعات.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا.(۱۳91). موسیقی شعر. چاپ سیزدهم. تهران: توس.
- شمیسا، سیروس.(1373). کلیات سبک‌شناسی. چاپ دوم. تهران: فردوس.
- شمیسا، سیروس.(۱۳۷۹). نگاهی تازه به بدیع. چاپ دوازدهم. تهران: فردوس.
- صفوی، کوروش.(1360). درآمدی بر زبانشناسی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- عبدالمطلب، محمد.(1994). البلاغه و الاسلوبیه. القاهره: الشرکه المصریه العالمیه للنشر.
- غلامرضایی،محمد.(1377). سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو. تهران: جامی.
- فتوحی، محمود (1391). سبک‌شناسی نظریه ها،رویکردها وروش‌ها. تهران: سخن.
- فاولر، راجر (1396). زبانشناسی و رمان. ترجمه محمد غفاری. تهران: نشر نی.
- فرشیدورد، خسرو (1388)، دستور مفصل امروز، چاپ سوم، تهران: سخن.
- فضل، صلاح (1998م). علم‌الاسلوب مبادئه و اجراءاته. قاهره: دارالشروق.
- کزازی، میرجلال‌الدین(1370)، زیباشناسی سخن پارسی، ج1، تهران، مرکز.
- مکاریک، ایرناریما.(1390). دانش‌نامه نظریه های ادبی معاصر. چاپ چهارم. تهران: آگه.
- مدرسی، فاطمه. (1386). از واج تا جمله: فرهنگ زبانشناسی- دستوری. تهران: چاپار.
- وحیدیان کامیار، تقی (1379)، وزن و قافیۀ شعر فارسی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
- همایی، جلال‌الدین (1389)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ1، تهران، اهورا.
- یوسفی، محمدرضا (1402)، گزیده متون نثر ادبی-تاریخی، قم، دانشگاه قم.
- ب) مقالات
- مرمضی، ایمان و محمدمهدی طاهری(1395)، «بررسی موسیقی در شعر مهدی اخوان ثالث»، پویش در آموزش علوم انسانی. دوره دوم. شماره 4. صص: 17-34.
- مقدس، حمیده (1402)، سبک‌شناسی در شهنشاه نامه، نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال شانزدهم، شماره 10. صص 315-387.