ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 9، آذر 1399 ، شماره پی در پی 55

تحلیل سبک‌شناختی قصاید مظاهر مصفا

صفحه (213 - 240)
نسرین سیّدزاده (نویسنده مسئول)، نازیلا فرمانی انوشه
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1399

چکیده

قصیده از کهنترین قالبهای شعری است که از آغاز دوره پیدایش شعر فارسی، شاعران آن را عرصه بیان احساسات خود قرار داده و بسیاری از مدایح و توصیفات خود را در این قالب سروده اند. قصیده فارسی تا پایان قرن ششم دوره درخشان شکوفایی خود را پشت‌ سر نهاده و از قرن هفت به بعد رو‌به افول نهاد و از معیارها و ساختار اصیل خود دور شد؛ اما در دوره مشروطه، با ساختار اصیل خود احیا شد. در دوره معاصر نیز شاعران بسیاری در این قالب شعر سروده اند که از میان آنها مظاهر مصفا به دلیل بهره گیری از این قالب شعری با سنت ‌شکنی خاص خود در این پژوهش مورد‌توجه قرار گرفته است. مظاهر مصفا ادامه دهنده بسیاری از سنتهای شعر فارسی است؛ اما در قصیده به دنبال آن سنتهای کلاسیک نبوده است؛ اگرچه برخی قصاید او مانند قصاید قدما مستحکم و با صلابت است، با‌این‌حال نوگرایی زمان نیز بر اشعار وی حاکم است؛ پرسش این است که قصاید او دارای چه ساختار و ویژگیهایی است که قصاید او را از قصیده سرایان معاصر و کهن متمایز میکند.در این مقاله باهدف ارائه بهترین الگو و زمینه برای آشنایی با ساختار و محتوای قصاید مصفا از روشهای آماری پژوهش و تحلیلهای مبتنی‌بر آن استفاده کردیم تا چهل قصیده وی را از وجوه مختلف موسیقی بیرونی، بیان، بدیع و... بررسی کنیم. بدین ‌منظور اشعار وی، در سه سطح زبانی، ادبی و فکری به همراه بسامد بکارگیری آرایه ها (لفظی یا معنوی)بررسی شد و با مقایسه صور خیال تقلیدی (کلیشه ای) و صور‌خیال ویژه مصفا که حاصل نگرش خاص اوست، چگونگی انعکاس پدیده ‌های نو و کهن در قصاید وی بررسی گردید.

کلمات کلیدی
مصفا , سبک شعر , صور خیال , عناصر و ساختار قصیده

• - المعجم فی معاییر اشعار العجم، رازی، شمس الدین محمدبن قیس(1360)، تصحیح مدرس رضوی. تهران: زوار.
• - آشنایی با عروض و قافیه، شمیسا، سیروس (1381)، تهران: فردوس.
• - بیان و معانی، شمیسا،سیروس (1383)، تهران: فردوس.
• - بدیع، زیباییشناسی سخن پارسی،کزازی، میرجلال الدین (1392)، چ هشتم. تهران: ماد.
• - پنج رساله افلاطون، صناعی، محمود(1382)، تهران: هرمس.
• - پیوند موسیقی و شعر، ملاح، حسینعلی (1367)، تهران: فضا.
• - تحلیل سبک‌شناسانه پنجاه غزل خواجوی کرمانی، طایفی و کمالخانی(1390)، فصلنامه تخصصی سبک‎شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، 4(14).
• - تکرار، ارزش صوتی وبلاغی آن. متحدین، ژاله (1354)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد. سال 11، شماره 3. صص483-530.
• - ساختار زبان شعر امروز، علیپور، مصطفی (1378)، تهران: فردوس.
• - سبک‎شناسی شعر، شمیسا،سیروس (1382)، تهران: فردوس.
• - سبک‎شناسی(نظریه‌ها، رویکردها و روشها)، فتوحی، محمود (1392). تهران: سخن .
• - سی‌سخن، مصفا،مظاهر(بی‌تا)، بیجا.
• - سی‌پاره، (1340)، تهران: موسسه مطبوعاتی اشرفی.
• - سپیدنامه، (1340)، بیجا.
• - شکوه سرودن، نقوی، نقیب (1384)، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
• - شبهای شیراز، (1327)، تهران: چاپخانه حکمت.
• - عروض فارسی(شیوهای نو برای آموزش عروض و قافیه)، ماهیار، عباس (1385)، تهران: قطره.
• - موسیقی شعر، شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1381)، چ هفتم. تهران: آگاه.
• - موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1389)، شفیعی‌کدکنی. چاپ چهارم،تهران:آگاه.
• - نگاهی تازه به بدیع. شمیسا، سیروس (1373)، تهران: انتشارات فردوس.
• - نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع،تخیل و احساسات شاعرانه، فیاض‌منش، پرند، (1384)، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، ش4، 163-186.
• - وزن شعر فارسی،ناتل خانلری، پرویز (1367)، تهران: توس.