ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 9، آذر 1403 ، شماره پی در پی 103

بررسی تطبیقی علی‌نامه ربیع و خاوران‌نامه خوسفی در سه سطح موضوعی، زبانی و ادبی

صفحه (143 - 162)
ژاله سادات غیبی ، سید محمود رضا (نویسنده مسئول)، حسین حاجیزاده ، ژیلا صراطی
تاریخ دریافت مقاله : دی 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1403

چکیده

زمینه و هدف: منظومه علی‎نامه، نخستین منظومه حماسی شیعه که در سالهای اخیر توسط محققان ادب فارسی کشف و معرفی گردید، دریچه های تازه ای را در پژوهشهای ادبی حوزه حماسه دینی به روی پژوهشگران گشود. خاوران‎نامه نیز یکی دیگر از مهمتر‌ین حماسه های دینی در ادبیات فارسی شناخته میشود. در این پژوهش سعی شده است این دو اثر منظوم ازلحاظ سه سطح فکری، زبانی و ادبی مورد بررسی و مقایسه تطبیقی قرار بگیرند.

روشها: روش تحقیق در این پژوهش، به صورت توصیفی و تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش، شامل دو منظومه علی‎نامه که یازده هزار و دویست و بیست بیت دارد و خاوران نامه ابن حسام خوسفی است که به دلیل چاپ نشدن منظومه کامل آن، از تازیان نامه (خلاصه خاوران‎نامه) به تصحیح حمیدالله مرادی استفاده شد. پس از مطالعه دقیق، نمونه های موجود در هر دو منظومه، در سه سطح مذکور، طبقه بندی و موردبحث و مقایسه تطبیقی قرار گرفتند و مهمترین موارد اشتراک و اختلاف آنها بررسی گردید.

یافته ها: پس از مطالعه دقیق نمونه های موجود در هر دو منظومه، در سه سطح مذکور، مورد مقایسه تطبیقی قرار گرفتند و مهمترین موارد اشتراک و اختلاف آنها بررسی گردید. تحلیل نمونه ها تا حد زیادی ویژگیهای بارز مهم زبانی، ادبی و موضوعی این منظومه ها را روشن ساخت و مهمترین نتایج این بررسی در بخش نتایج ارائه گردید.

نتیجه گیری: در سطح فکری، منابع علی‎نامه موثّقتر از خاوران‎نامه بودند و با روایات تاریخی، همخوانی زیادی داشتند؛ در سطح زبانی، گستردگی دامنه واژه ها، ترکیب‌سازی، اشکالات کمتر وزن و قافیه، ساختار دستوری منسجم در خاوران‎نامه بهتر به کار گرفته شده بود؛ در سطح ادبی نیز تنوع آرایه های بدیعی و بیانی خاوران‎نامه بیشتر از علی‎نامه بود.

کلمات کلیدی
علی نامه , خاوران نامه , مقایسه تطبیقی , منظومه های حماسی , حماسه دینی.

• احمدی بیرجندی، احمد، (1388)، «دیدگاههای اخلاقی و اجتماعی محمد بن حسام خوسفی در منظومه خاوران‎نامه»، نامه پژوهش، بهار 1388 شماره 15، صص ،33-46.
• بیرامی، زهرا و حجت، محمد و حاجی زاده، محمد (1401)، «بررسی سبک‌شناسی منظومه حماسی- دینی علی‎نامه، سروده ربیع»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، دوره 15، شماره پیاپی 72 ، صص، 77-99.
• جعفریان، رسول و گلریز، علی، (1393)، «گفتمان شیعی در منظومه علی‎نامه»، مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهش‌نامه انجمن ایرانی تاریخ، سال6، شماره21، صص ،71-95.
• جنگی، جواد، (1392)، «شرح و تفسیر علی‎نامه»، به راهنمایی محمدحسین خان محمدی، رساله دکتری، دانشگاه اورمیه،
• حق‌شناس، شهربانو، (1390)، داستان داستانها(تأملی بر خاوران‎نامه ابن حسام خوسفی)، شیراز: نوید.
• حیدری، حسن و فرمهینی فراهانی، الهام، (1391)، «مطالعه تطبیقی علی‎نامه و شاهنامه»، فصلنامه متن پژوهی ادبی، شماره 51، صص ،164-182.
• خزاعی وفا، مجید رضا، (1398)، «مقایسه ویژگیهای سبکی حماسه های ملی و دینی بر اساس شاهنامه و خاوران‎نامه»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، سال سیزدهم، شماره 50، صص 367-401.
• خیام‌پور، عبدالرسول،(1334)، «چند کتاب خطّی مهمّ فارسی در قونیه»، مجلّه دانشکده ادبیّات فارسی تبریز، سال هفتم، شماره دوم. صص 120-141.
• ربیع، (1388)، علی‎نامه، تصحیح رضا بیات و ابوالفضل غلامی، تهران: میراث مکتوب.
• شفق، اسماعیل، انصاری، نیلوفر(1394)، «تصویر شجاعت حضرت علی (ع)در دو منظومه علی‎نامه و خاوران‎نامه»، اولین همایش ملی علوم انسانی اسلامی.
• .......................................................، (1394)، «تبیین حلم حضرت علی (ع) در دو منظومه علی‎نامه و خاوران‎نامه»، اولین همایش ملی علوم انسانی اسلامی.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1379)«حماسه ای شیعی از قرن پنجم»، مجله ی دانشکده ی ادبیّات و علوم انسانی مشهد، سال سی و سوم، شماره 3 و 4، پاییز و زمستان، صص425-494.
• شمیسا، سیروس،(1381)، آشنایی با عروض و قافیه، چاپ هجدهم، تهران: فردوس، ص121.
• صفا، ذبیح‌الله، (1375)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، چاپ چهاردهم، تهران: فردوسی، ص363.
• صفوی، کوروش،(1375) از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد اول (نظم)، تهران:سوره ی مهر، ص46.
• عطا شیبانی، فریبا، (1392)، «تصویر آفرینی بلاغی در خاوران‎نامه ابن حسام خوسفی»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، سال ششم، شماره دوم، شماره 20، ص 285-302.
• فرمهینی فراهانی، الهام، (1389)، «ابعاد ادبی و تاریخی منظومه علی‎نامه»، به راهنمایی جلیل مشیدی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اراک،
• مرادی، حمیدالله، (1382)، تازیان نامه(خلاصه خاوران‎نامه)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.