ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 9، آذر 1403 ، شماره پی در پی 103

تحلیل هرمنوتیکی نمادهای نفس در مثنوی معنوی بر مبنای هرمنوتیک نوین شلایرماخر

صفحه (1 - 31)
سعیده اعیان‌فرد ، محمدعلی شفایی (نویسنده مسئول)، اشرف چگینی
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1403

چکیده

زمینه و هدف: علم هرمنوتیک‌، جریان فهم و شیوه های آن را بررسی میکند. اینکه متن چیست، معنا کدام است، چه نشانه هایی برای رسیدن به این معنا وجود دارد و تکلیف مخاطب در برابر متن چگونه است. ریشۀ پیدایش این علم به تفسیر متون مقدس برمیگردد. تلاش برای فهم معنای حقیقی که تنها صاحبان معرفت قادر به درک آنند.

روشها: شیوۀ گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای بوده و از روش توصیفی ـ تحلیلی برای تحلیل داده ها استفاده شده است.

یافته ها: ‌موضوع مورد بحث در علم هرمنوتیک‌، متون است و چگونگی فهم مخاطب از متن و پرسشهای بی‌منتهایشان موضوعی است که در این علم دنبال میشود. هرمنوتیکهای سنتی معتقدند متن دارای معنایی قطعی است که باید آن را کشف کرد. در مقابل هرمنوتیکهای مدرن، مرگ مؤلف را اعلام کرده اند، به این معنا که متن با هر بار خواندن دوباره آفریده میشود. مباحث هرمنوتیکی به جهت شباهتهای متون ادبی با متون مقدس، به متون ادبی نیز کشیده شده است و یکی از کتبی که ظرفیتهای زیادی برای تحلیل از زاویۀ هرمنوتیکی دارد، مثنوی معنوی است.

نتیجه گیری: نتایج تحقیق نشان میدهد که مولانا به ترتیب بسامد از حیوانات خر، مار، گرگ، سگ، شیر، گاو، موش و... در جایگاه نماد برای معرفی نفس استفاده کرده است.

کلمات کلیدی
هرمنوتیک , شلایرماخر , مثنوی معنوی , نمادهای نفس

• احمدی، بابک، (1380) ساختار و تأویل متن،تهران: انتشارات مرکز. صص: 525-527
• _________( 1387) ، ساختار و هرمنوتیک،تهران: انتشارات گام نو. صص: 522 و 527 و
• اسپرهم، داوود( 1389) نقد حال مولانا: جستاری در نقد و تحلیل داستان پادشاه و کنیزک، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال اول، شمارۀ 2؛ ص: 28
• اکبرآبادی، ولی محمد. (1383). شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن الاسرار. چاپ اول، تهران: قطره.صص: 357 و 682 و 860 و 1037
• الانقروی، رسوخ الدین اسماعیل. (1374). شرح کبیر انقروی بر مثنوی معنوی مولوی. ترجمه عصمت ستارزاده. چاپ اول.تهران: زرین.
• بحرالعلوم، محمد بن محمد. (1384). شرح مثنوی بحرالعلوم. چاپ اول.تهران: ایران یاران.ص: 105
• پالمر، ریچارد ا.،(1382) علم هرمنوتیک، ترجمه سعید حنایی کاشانی،تهران: انتشارات هرمِس. صص:14و 20 و 41 و 42 و 82 و 94 و 97 و 103 و 108
• پورنامداریان، تقی (1364) رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی، ص: 504
• پورنامداریان، تقی و سعید پورعظیمی (1390) تاملی در غزل‌رویاهای مولانا، مجلۀ علمی پژوهشی مطالعات عرفانی د‌انشگاه کاشان، صص: 63-86
• زرین کوب، عبدالحسین. (1364). سرّ نی. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی، ص: 121
• سروش، عبدالکریم، (1379) ‌ قمار عاشقانه شمس و مولانا، چاپ ششم، تهران: موسسه فرهنگی صراط. ص: 115
• زمانی، کریم (1387). شرح جامع مثنوی معنوی. چاپ بیست و یکم. تهران: اطلاعات.صص: 474 و 509
• گوهرین، سید صادق. (1353). فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی.تهران: انتشارات دانشگاه تهران.صص:46-47
• فتوحی، محمود. (1385). بلاغت تصویر، تهران: سخن. صص: 193 و 210
• فروزانفر، بدیع الزمان. (1377). شرح مثنوی شریف. چاپ هشتم. تهران: زوار.صص:541 و997 و 1190
• فولادی، علیرضا (1389) زبان عرفان، تهران: فراگفت، ص: 431
• مولوی بلخی، مولانا جلاالدین محمد. (1386). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. چاپ پنجم. کتاب آبان.
• نیکلسون، رینولد‌الین. (1374). شرح مثنوی معنوی مولوی. ترجمه حسن لاهوتی. چاپ اول.تهران: علمی و فرهنگی، صص: 159 و 401 و 672 و 784
• واعظی، احمد. (1386). درآمدی بر هرمنوتیک. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشۀ اسلامی. ص: 83
• هجویری غزنوی، ابوالحسن علی بن عثمان. (1387). کشف المحجوب. تصحیح: محمود عابدی. چاپ چهارم.تهران: سروش.ص: 296
• یاحقی، محمد جعفر، (1386) فرهنگ اساطیر و داستان‌واره ها در ادبیات فارسی،تهران: انتشارات فرهنگ معاصر. ص:875