ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 10، دی 1401 ، شماره پی در پی 80

بررسی تقابل در بخش تاریخی شاهنامه از نظر رویکرد ساختارگرایانۀ استروس (مطالعۀ موردی داستان بهرام گور، خسرو انوشیروان، و بهمن)

صفحه (213 - 229)
مریم علوی ، پروین دخت مشهور (نویسنده مسئول)، محمد فاضلی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1400

چکیده

زمینه و هدف: بررسی و تحلیل تقابلهای متن برای رسیدن به ماهیت مفهوم مرکزی در اثر، ازطریق تحلیل تقابلهای دوگانه یکی از شیوه های مطالعاتی متون در روش ساختگرایان است. کلود لوی استروس، از زبانشناسان ساختگرا، قائل به تقابل دوقطبی یا تقابل معنایی است. بر بنیاد نگرش تقابلی، بسیاری از داستانهای شاهنامه از تقابلهای دوگانه شکل گرفته است؛ هدف اصلی این جستار بررسی تقابل در دو داستان بخش تاریخی شاهنامه بر پایۀ نظریۀ ساختگرای استروس میباشد.

روش مطالعه: نگارندگان در این مقاله به شیوۀ توصیفی-تحلیلی برمبنای روش سندکاوی و مطالعات کتابخانه ای در سه داستان بخش تاریخی شاهنامه یعنی داستان بهرام گور، خسرو انوشیروان، و بهمن به بحث و بررسی پیرامون تقابلهای دوگانه از نظر لوی استروس پرداخته اند.

یافته ها: در بخش تاریخی شاهنامه تحت تأثیر بخش اساطیری آن و نیز مفهوم ثنویت در اساطیر، همچنان با زیرساخت تقابلهای دوگانه با وقایع تاریخی مواجه هستیم.

نتیجه گیری: تقابلهایی موجود در بخش تاریخی شاهنامه مانند تقابل دادگری و ستم، ایران و انیران، نبرد میان خیر و شر، تقابل پدر و پسر و یا رویارویی با حیوانات درنده خو وحشی همه در خدمت تقابلهای کلّیتر و درجهت تقویت سویه های متقابل بنیادین اسطوره یعنی اندیشۀ خیر و شر است.

کلمات کلیدی
شاهنامه , تقابل , نظریۀ لوی استروس , بهرام گور , خسرو انوشیروان , بهمن

• آموزگار، ژاله. (1380). دوگانگی نیکیها و بدیها و بـرادران‌ دروغین‌ نیکیها در‌ اخلاق‌ زرتشتی.‌ چاپ چهارم. تـهران: اساطیر‌، ص 12 و 99 و 211.
• برسلر. چارلز. (1386). درآمدی بر نظریه ها و روشهای نقد ادبی. ترجمۀ مصطفی عابدینی‌فر. تهران: نیلوفر، ص315.
• جلیلیان، شهرام. (۱۳۹۶). تاریخ تحوّلات سیاسی ساسانیان. تهران: سمت، ص 386.
• چندلر، دنیل. (1386). مبانی نشانه شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر، ص34.
• روتون، کنت نولز. (1378). اسطوره. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: نشر مرکز، ص116.
• سلدن، رامان و دیدسون، پیتر. (1388). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. چاپ چهارم. تهران: طرح نو، ص128.
• صفوی، کوروش. (1383). درآمدی بر معنی‌شناسی. چاپ دوم. تهران: سورۀ مهر، ص‌ 35.
• فردوسی، ابوالقاسم. (1392). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفتم. تهران: قطره.
• کالر، جاناتان. (1388). بوطیقای ساختگرا. ترجمۀ کوروش صفوی. تهران: مینوی خرد، ص‌73 و 74.
• گرین، ویلفرد و همکاران. (1383). مبانی نقد ادبی. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نیلوفر، ص92.
• نیکولز، بیل. (1385). ساختگرایی، نشانه شناسی، سینما. ترجمۀ علاءالدین طباطبایی. چاپ دوم. تهران: هرمس، ص3.