ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 11، بهمن 1400 ، شماره پی در پی 69

بررسی سبکی و محتوایی شهریارنامه، سروده مختاری (دوره صفوی)

صفحه (71 - 90)
سهیلا لویمی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1400

چکیده

زمینه و هدف: یکی از منظومه های پهلوانی که به تقلید از شاهنامه فردوسی سروده شده است، شهریارنامه است. سراینده این منظومه شاعری گمنام به نام مختاری است که به احتمال بسیار در دوره صفویه میزیسته است. این منظومه درمورد دلاوریهای شهریار پسر برزو در سرزمینهای هند، ایران و مازندران است. هدف این پژوهش تحلیل ویژگیهای سبکی این مثنوی است.

روش مطالعه: این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی است. برای این منظور منابع مرتبط با موضوع شناسایی، مورد مطالعه و یاداشت‌برداری قرار گرفته اند.

یافته ها: مثنوی شهریارنامه دارای ابیاتی سست و سرشار از ایرادهای لفظی و معنوی است. این مثنوی در 12069 و در بحر متقارب سروده شده است. از آنجایی که این منظومه مربوط به عصر صفوی است، بسیاری از ویژگیهای عصر صفوی نظیر استفاده فراوان از ارسال المثل، تمثیل، و همچنین بهره گیری از زبان عامیانه، واژه ها و ترکیبات مرسوم دوره صفوی در آن مشهود است. شاعر این منظومه را در نظیره گویی از شاهنامه فردوسی سروده است.

نتیجه گیری: این منظومه سرشار از بنمایه و باورهای اساطیری است و همچنین دارای مضامینی چون دادگری، نیکی ورزیدن، پند واندرز، ستایش شراب، زن‌ستیزی، ویژگیهای عیاری و باورهای عامیانه است. جناس در حوزه بدیع لفظی، تشبیه در حوزه بیان، اغراق و مراعات نظیر در حوزه بدیع معنوی از برجسته ترین آرایه های ادبی بکاررفته در این منظومه هستند. از جمله ویژگیهای زبانی این منظومه، بهره گیری از واژه های نادر یا ساختگی است. بسیاری از ویژگیهای دستوری و زبانی سبک خراسانی به تقلید از شاهنامه فردوسی در این منظومه دیده میشود.

کلمات کلیدی
شهریارنامه , مختاری , شاهنامه فردوسی , دوره صفوی

• اسطوره زال، مختاری، محمّد، (1393). تهران: توس.
• اسطوره: بیان فلسفی با استدلال تمثیلی، بهار، مهرداد، (1385). جستاری در فرهنگ ایران، تهران: اسطوره.
• آیین عیّاری، ادبیات عامیانه ایران، محجوب، محمّدجعفر، (1387). تهران: چشمه.
• باورهای عامیانه مردم ایران، ذوالفقاری، حسن، (1394). تهران: چشمه.
• بیتهای زن‌ستیزانه در شاهنامه، خطیبی، ابوالفضل، (1385)، درباره شاهنامه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• پدیده‌شناسی تطبیقی شعر پهلوانی، خالقی مطلق، جلال، (1386). تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
• سایه‌های شکارشده، سرکاراتی، بهمن، (1385). تهران: طهوری.
• پیشگویی در شاهنامه، میرزا نیکنام، حسین، و صرفی، محمّدرضا، (1381). مطالعات ایرانی، (2) 1، صص 153-172.
• شاهنامه و فرهنگ عامه، ادبیات عامیانه ایران، محجوب، محمّدجعفر، (1387). تهران: چشمه.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم، (1380). تصحیح و توضیح محمدتقی بهار، به کوشش علی میرانصاری، تهران: اشتاد.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم، (1394). پیرایش جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
• شهریارنامه، غفوری، رضا، (1397). تهران: سخن.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال الدین، (1383). تهران: هما.
• کارنامه شاهان، کریستن سن، آرتور، (1350). ترجمه باقر امیرخانی و بهمن سرکاراتی، تبریز، دانشگاه تبریز.
• کلّیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس، (1378). تهران: فردوس.
• مختاری نامه، همایی، جلال، (1361). تهران: علمی و فرهنگی.