ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 9، آذر 1400 ، شماره پی در پی 67

بررسی شیوه های مقابله با مشکلات در کتب تعلیمی قرن شش تا هشت (مطالعۀ موردی بوستان، گلستان، کلیله و دمنه، مثنوی) براساس نظریۀ روان شناختی فولکمن و لازاروس

صفحه (121 - 139)
فاطمه دریکوند ، اکرم گلشنی (نویسنده مسئول)، فاطمه گلشنی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: در ادبیات تعلیمی فارسی، شیوه های خاص برخورد با مشکلات ازطریق تمثیل و حکایت و پند و اندرز به زبان شعر و نثر آورده شده است. موضوع و هدف این پژوهش تطبیق این راهکارها با یکی از نظریات روانشناسی مطرح عصر حاضر به نام تئوری مهارتهای مقابله ای است که توسط دو روانشناس آمریکایی، لازاروس و فولکمن در سال 1984 ارائه گردیده است و عمدتاً بر دو محور مسئله مدار و هیجان‌مدار بنا شده است.

روش مطالعه: روش پژوهش در این مقاله تحلیلی و توصیفی است و برای جمع‌آوری داده ها از منابع کتابخانه ای استفاده شده است.

یافته ها: شیوه های مقابله با فشارهای روانی و مشکلات در آثار ادبی گلستان، بوستان، کلیله ودمنه و مثنوی‌معنوی تا حد بسیار زیادی با شیوه های مقابله ای براساس نظریۀ روانشناختی فالکمن و لازاروس قابل انطباق است.

نتیجه گیری: حاصل پژوهش بیانگر آن است که در کتب ذکرشده شیوۀ مقابله مسئله مدار که مبتنی بر خردورزی و اقدام است، در مقایسه با شیوۀ هیجان‌مدار از بسامد بیشتری برخوردار است. در بوستان و گلستان سعدی، شیوۀ مقابلۀ هیجان‌مدار بیش از شیوۀ مقابلۀ مسئله مدار بچشم میخورد. در کلیله ودمنه بیش از همه با شیوه های مقابله ای مسئله مدار مثبت، مؤثر و کارآمد مواجه هستیم. در مثنوی نیز از شیوۀ مسئله مدار مثبت و از سبک مقابله ای هیجان مدار بشکل کمرنگ بهره گرفته شده است.

کلمات کلیدی
مقابله با مشکلات , سبک مقابله ای مسئله مدار و هیجان-مدار , نظریۀ فولکمن و لازاروس , بوستان و گلستان , کلیله و دمنه , مثنوی معنوی

• آزمونهای روانشناختی، ابوالقاسمی، عباس و نریمانی، محمد (1384) اردبیل: باغ رضوان. گلستان، سعدی، مصلح‌الدین عبدالله، (1392)، به تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ یازدهم، تهران: خوارزمی. بوستان، سعدی، مصلح‌الدین عبدالله (1392)، به تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ یازدهم، تهران: خوارزمی. بررسی تأثیر آموزش مبتنی بر مدل تعاملی لازاروس و فولکمن بر مهارتهای مقابله با استرس در کارکنان بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، فاریابی، رضا؛ میرزایی، رضا؛ سالاری، الهام؛ جوادی، عباس، (1395)، مجلۀ دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، سال دوم، صص 162-152. پرسشنامۀ رفتارهای مقابله‌ایCCBQ ، کراسکیان، آدیس، (1397) فصلنامۀ رشد آموزش مشاور مدرسه، شمارۀ 51، صص29-27. بررسی رابطۀ عوامل شخصیتی، سبکهای اسنادی و سبکهای مقابله ای با سلامت روانی دانشجویان دختر دانشگاه آزاد اسلامی کیانی، رقیه و آقاپور، مهدی (1389) واحد اهر، فصلنامۀ زن و مطالعات خانواده، (10)3، صص131-144. مثنوی معنوی، مولوی، جلال‌الدین محمد‌بن‌محمد، (1390)، به تصحیح رینولد ا. نیکلسون، تهران: هرمس. کلیله و دمنه، نصراله‌منشی، ابوالمعالی، (1378)، به تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. مقایسۀ ویژگیهای شخصیتی، راهبردهای مقابله‌ای و منبع کنترل در زنان مبتلا به سرطان رحم و سینه با افراد عادی، فتاحی، ثمینه (1388) پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز. رابطۀ ذهن‌آگاهی، سبکهای مقابله ای و هوش هیجانی با سلامت روانی در دانشجویان، نریمانی، محمد، زاهد، عادل و گل پور، رضا (1391) فصلنامۀ علوم تربیتی، (19) 5، صص:91-105.