ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 1، فروردین 1400 ، شماره پی در پی 59

تحلیل سبک شناسانه دو قسمت شاهنامه (اساطیری- حماسی و تاریخی)

صفحه (37 - 64)
فاطمه جعفری نیا ، صفیه مرادخانی (نویسنده مسئول)، علی حیدری ، محمدرضا حسنی جلیلیان
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1398

چکیده

زمینه و هدف: متن شاهنامه علیرغم تصور رایج، متنی یکنواخت و یکدست نیست و اگر آرای برخی شاهنامه پژوهان مبنی بر تقسیم شاهنامه به دو بخش اساطیری و تاریخی را بپذیریم، میتوان گفت علاوه بر موضوع، از دیدگاه سبکی نیز تفاوتهایی میان این دو بخش وجود دارد.

روش مطالعه: در این پژوهش که به روش تحلیلی، توصیفی انجام ‌شده، قریب به دویست بیت از دو بخش یادشده ازنظر زبانی بررسی و با هم مقایسه شده است. گزینش ابیات به این صورت بوده که از ابتدا تا پایان شاهنامه، به استثنای ابیات دقیقی، بعد از هر هزار بیت، چهار بیت انتخاب و بررسی ‌شده است. آمارهای بدست‌آمده در سه ‌شاخه سبک‌شناسی زبانی یعنی آوایی، لغوی و نحوی ارائه و تحلیل‌ شده اند.

یافته ها: با تکیه ‌بر بررسی ابیاتی که از دو قسمت شاهنامه انتخاب شد و مورد تحلیل قرار گرفت، میتوان گفت این کتاب برخلاف برخی نظریه ها مبنی بر یکنواختی و یکدستی آن، ساختاری واحد و یکپارچه ندارد و از دیدگاه سبک‌شناسی در سطوح مختلف زبانی، فکری و ادبی اختلافات و تفاوتهای چشمگیری در آن دیده میشود. به عبارتی‌دیگر تفکیک شاهنامه به دو بخش اسطوره ای و تاریخی، تنها بواسطۀ مضامین مطرح‌شده نیست بلکه زبان و سبک بیانی متفاوت فردوسی در هریک از این دو بخش، مبنای تفکیک است.

نتیجه گیری: نتایج پژوهش، فرض پیش‌گفته را تأیید میکند. ازنظر آوایی تفاوتها حاکی از تنوع و قوت موسیقیایی و آوایی بخش اول نسبت‌به بخش دوم است. ازنظر لغوی، بخش اول با داشتن لغات و نامهای کهن و استفاده بیشتر از افعال پیشوندی، رنگی کهنتر نسبت‌به بخش دوم دارد. در سطح نحوی نیز تقدم فعل و گروه اضافی در دمیدن روح حماسی به بخش اول مؤثر بوده و آن را از بخش دوم متمایز میکند.

کلمات کلیدی
شاهنامه , اسطوره , تاریخ , سبک‌شناسی , سبک‌شناسی زبانی

• آشنایی با زبانشناسی در مطالعات ادب فارسی، صفوی، کورش. (1391). تهران: علمی.
• ماسه‌سرایی در ایران، صفا، ذبیح‌الله. (1363). چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
• درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، حمیدیان، سعید. (1387). چاپ سوم، تهران: ناهید.
• «ساختار فنی شاهنامه» مالمیر، تیمور. (1387). فصلنامۀ کاوش‌نامه. سال نهم. شمارۀ 16، صص 199-224.
• سایه‌های شکارشده، سرکاراتی، بهمن. (1378). گزیده مقالات فارسی، تهران: قطره.
• طبع انتقادی شاهنامۀ فردوسی، فردوسی، ابوالقاسم. (1366). به تصحیح جلال خالقی مطلق. نیویورک: Bibliotheca Persica .
• «طبقه‌بندی توصیفی شاهنامه بر اساس شالوده‌های تاریخی و اساطیری»، قائمی، فرزاد. (1388). ادبیات فارسی. دورۀ 5، شمارۀ 21، صص 129-109.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس. (1378). چاپ پنجم، تهران: فردوس.