ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 10، دی 1399 ، شماره پی در پی 56

سطح فکری شعر خراسانی، بررسی موردی: اسطوره جم، تحولات و دگردیسی آن به سلیمان نبی (ع)

صفحه (1 - 21)
جمیله اعظمیان بیدگلی ، امیرحسین ماحوزی (نویسنده مسئول)، محمود طاووسی
تاریخ دریافت مقاله : ندارد
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : ندارد

چکیده

جم، نخستین انسان در اسطوره آفرینش ایرانی و سلیمان، سومین پادشاه سامی در میان قوم بنی اسرائیل است. آشنایی ایرانیان با سلیمان از طریق قرآن مجید و مفسران، نخست، سبب مطرح شدن همسانی جم و سلیمان در متون تاریخی گردید و سپس به شعر فارسی راه یافت. هدف از این پژوهش، افزون بر یافتن ارتباط میان این دو شخصیت یاد شده، شناختی نوین از اسطوره جم در آینه‏ سلیمان است. نتایج این پژوهش کیفی- کمی با روش توصیفی- تحلیلی بدین قرار است: الف. عمده ‏ترین علت در همسانی و درآمیختن جم با سلیمان، افزون بر ورود و گسترش اسلام در این سرزمین، شباهاتی چند در این دو شخصیت است. ب. در شعر سبک خراسانی گرچه سلیمان از نظر فراوانی بر جم پیشی میگیرد، اما، سلیمان با اکتساب عناصر و همجواران جم تأثیرپذیرنده و جم به سبب قدمت، اهمیت موضوع، گستردگی عناصر، تنوع فرهنگی اقوام ایرانی و انعطاف‏ پذیری ذاتی اساطیر نقش تأثیرگذار را داراست.

کلمات کلیدی
جمشید , سلیمان , مطالعه موردی , سبک خراسانی , تأثیرگذاری و تأثیرپذیری , وام دادن و وام گرفتن

• ـآثارالباقیه، بیرونی. (1380ش). تصحیح پرویز ادکایی، تهران: میراث مکتوب.
• ـ « آدم»، مجتبایی، فتح‌الله. (1374ش). دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
• ـ آفرینش و تاریخ، مقدسی، مطهربن محمد. (1386ش). ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگاه.
• - «آمیختگی حکایت‏های جمشید و سلیمان و انعکاس آن در ادبیات فارسی»، دزفولیان، کاظم و قاسم صحرایی. (1389ش). مجله مطالعات ایرانی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر، شماره 18.
• - اخبارالطوال، دینوری، احمدبن داوود. (1364). ترجمه محمد مهدوی دامغانی، تهران: نی
• - اسطوره، روتون، ک. (1378). ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: مرکز
• - اسطوره جمشید با نگاهی به سرگذشت سلیمان نبی»، مدرسی، فاطمه. (1385ش). « مجله دانشگاه ادبیات و علوم انسانی، اهواز: دانشگاه شهید چمران، شماره 4
• ـ اسطوره و واقعیت، الیاده، میرچه.. (1391ش). ترجمه مانی صالحی علاّمه، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
• ـ بانوگشسب‌نامه. (1382ش). تصحیح روح‌انگیز کراچی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• - «بررسی متن شناختی جایگاه سلیمان در روند تکوین حماسه‏های ایرانی»، قائمی، فرزاد. (1393ش). متن شناسی ادب فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، اصفهان: دانشگاه اصفهان، شماره 4.
• ـ بندهشن، فرنبغ‌دادگی. (1369ش). گزارش مهرداد بهار، تهران: توس.
• - پژوهشی در قصه سلیمان و بلقیس، ستاری، جلال. (1381ش). تهران: مرکز
• ـ تاریخ الرسل و الملوک، طبری، محمدبن جریر. (1960م). تصحیح ابوالفضل ابراهیم، مصر: دارالمعارف.
• ـ تاریخ بلعمی، بلعمی، ابوعلی محمدبن محمد. (1383ش). به تصحیح محمدتقی بهار، کوشش محمد پروین گنابادی. تهران: زوّار.
• ـ تاریخ پیامبران و شاهان، حمزه اصفهانی. (1367ش). ترجمه جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
• - تاریخ ثعالبی، ثعالبی، عبدالملک بن محمد. (1368). ترجمه محمد فضایلی، تهران: قطره
• ـ تجارب الامم، مسکویه، ابوعلی. (1366ش). ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
• ـ «جمشید»، بهرامی،عسگر. (1389). دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج18، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
• - حماسه سرایی در ایران، صفا، ذبیح‏الله. (1387). تهران: فردوس
• - داستان گرشاسب، طهمورث و جمشید، گلشاه و متن‏های دیگر، مزداپور، کتایون. (1378). تهران: آگاه
• ـ‌ دیوان، ابوالفرج رونی. (1347ش). به کوشش محمود مهدوی دامغانی، تهران: کتابفروشی باستان.
• ـ‌ دیوان، ازرقی هروی. (1336ش). به تصحیح سعید نفیسی، تهران: زوّار.
• ـ دیوان، امیرمعزی. (1318ش). به اهتمام عباس اقبال، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
• ـ دیوان، رودکی. (1958م). کوشش عبدالغنی میرزایف، استالین آباد: نشریات دولتی تاجیکستان.
• ـ دیوان، عثمان مختاری. (1382ش). تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: علمی و فرهنگی.
• ـ دیوان، عنصری. (1342ش). کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانه سنایی.
• ـ دیوان، فرخی. (1388ش). کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
• ـ دیوان، قطران تبریزی. (1333ش). کوشش محمد نخجوانی، تبریز: چاپخانه شفق.
• ـ‌ دیوان، لامعی گرگانی. (1319ش). تصحیح سعید نفیسی، تهران: چاپخانه ایران.
• - دیوان، مسعود سعدسلمان. (1390ش). تصحیح محمد مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• ـ دیوان، منوچهری. (1347ش). کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
• ـ دیوان، ناصرخسرو. (1368ش). تصحیح مجتبی مینوی ـ مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• - روز هرمزد ماه فروردین، میرزای ناظر. (1373). تهران: طوس
• - «سلیمان در ادب پارسی»، انزابی نژاد، رضا (1368ش). جستارهای ادبی مجله دانشکده ادبیات مشهد، مشهد: دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 1
• ـ شاهنامه، فردوسی. (1386ش). کوشش جلال خالقی مطلق، ج1، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
• - «شاهنامه و موضوع نخستین انسان»، خالقی مطلق، جلال. (1362ش). ایران نامه، سال 2، شماره 2.
• - شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان قرن‌های 3، 4 و 5، مدبری، محمود. (1370ش). تهران: پانوس.
• - شهرستان‏های ایران. (1368). ترجمه احمد تفضلی، به کوشش محمدیوسف کیانی، تهران: جهاد دانشگاهی.
• ـ فارسنامه، ابن بلخی. (1374ش). به کوشش منصور رستگاه رضایی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
• - فرهنگ عبری- فارسی، حییم، سلیمان. (1344ش). تهران: برادران القانیان.
• ـ الفهرست، ابن‌ندیم. (1366ش). ترجمه محمدضا تجدد، تهران: امیرکبیر.
• ـ الکامل ابن‌اثیر. (1402ق). ، بیروت: دارصادر.
• ـ کوش نامه، ایرانشان‏بن ابی الخیر. (1377ش). تصحیح جلال متینی، تهران: علمی.
• ـ گاثه‏ها . (1305ش). به گزارش ابراهیم پورداوود، بمبئی: انتشارات انجمن ایران بمبئی و ایران لیگ.
• ـ‌ گرشاسب‌نامه، اسدی طوسی. (1317ش). به کوشش یغمایی، تهران: بروخیم.
• - مجمل‌التواریخ والقصص. (1318ش). تصحیح ملک‌الشعرا بهار، تهران: کلاله خاور.
• ـ‌ المسالک و الممالک، اصطخری. (1373ش). به کوشش ایرج افشار، تهران: موقوفات ایرج افشار.
• ـ المعارف، دینوری، ابومحمد عبدالله بن مسلم. (1960م). تصحیح ثروت عکاشه، قاهره: دارالکتب المصریه
• - المعرَّب من الکلام الاعجمی علی حروف المعجم جوالیقی. (1966م). ، تصحیح احمد محمدشاکر، تهران
• ـ مقدمه‌ای بر دین ایران‌باستان، مالاندرا، ویلیام. و. (1391ش). ترجمه خسرو قلی‌زاده، تهران: کتاب پارسه.
• - مینوی خرد. (1364). ترجمه احمد تفضلی، تهران: توس
• ـ نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار، کریستن سن، آرتور. (1386ش). ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی؛ ج 1و 2. تهران: نشر چشمه.
• - واژه‏های دخیل در قرآن مجید، جفری، آرتور (1372ش). ترجمه فریدون بدره‏ای، تهران: توس.
• ـ وزیدگی‌های زادسپرم، جوان جمان. (1385ش). به کوشش محمدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• ـ وندیداد، رضی، هاشم. (1385ش). ج1، تهران.
• ـ‌ ویس و رامین، فخرالدین اسعد گرگانی.(1389ش) تصحیح محمد روشن، تهران: صدای معاصر.
• ـ یسنا. (1340ش) به گزارش ابراهیم پورداوود ، تهران: ابن‌سینا.
• ـ یشتها. (1308ش) به گزارش ابراهیم پورداوود ، بمبئی: انتشارات انجمن ایرانی بمبئی و ایران لیگ.
• Altiranisches worterburch , Bartholomae, Ch. (1961).Berlin.
• Hebrew And English Lexicon , Gesenius, William. (1906).Boston
• Iranisches Namenbuch ,Justi, F. (1895). Marbury.
• Judaica. (2007). Voloume 18.
• Yama-Yima-Jamšed, king of Paradise of the Iranans, Humbach, H. (2002). Yervsalem Studies of Arabic and Islam.