فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 4، زمستان 98 ، شماره پی در پی 46

شیوۀ خاص مولوی در بیان موضوع«غفلت ممدوح و مذموم» با استفاده از تمثیل و حکایت

صفحه (281 - 301)
اسماعیل بهرامی ، علی حیدری (نویسنده مسئول)، مسعود سپهوندی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 97

چکیده

مثنوی شاهکار عرفانی مولانا از معدود آثاری است که در عین دیرینگی، از بسیاری جوانب همچنان تازگی و طراوت خود را حفظ نموده است. یکی از جنبه های تازگی این اثر، استفاده از تمثیل و رمز در بیان مفاهیم عرفانی است. بعلاوه در میان آثار کهن، چشمگیرترین اثر ادبی که تمثیل در آن بسیار به چشم میخورد مثنوی مولوی است. مولانا برای نزدیک کردن مطالب عرفانی به ذهن و فهم و ادراک شنوندگان و همچنین تبیین مقصود خود به تمثیل متوسل شده است و هرقدر که مسئله ای مبهمتر و پیچیده تر باشد بر تعداد تمثیلها میافزاید . باوجود این که مولوی در حکایات تمثیلی تحت تاثیر سبک و سیاق قصص قرآنی است اما در تمثیل دارای سبک شخصی است.

در این تحقیق که به روش توصیفی- تحلیلی نوشته شده است، حکایات و تمثیلهای مربوط به موضوع «غفلت ممدوح و مذموم» و شیوۀ سمبل پردازی در این تمثیل ها بررسی میشود.نتایج تحقیق نشان میدهد که مولانا تنها از یک تمثیل برای بیان غفلت ممدوح استفاده کرده است اما تمثیلهای طیادی را برای توضیح غفلت مذموم به کار برده است. سمبلها و رمزهای غفلت در مثنوی خواب( برای غفلت ممدوح و مذموم)، چنگ، شب، پنبه، پرده و تخم هستند. مولانا علت غفلت آدمی را نفس، آرزو، دنیا و نعمتهای آن، گستاخی و نعمتهای خداوند میداند

کلمات کلیدی
مثنوی معنوی , تمثیل , رمز , غفلت ممدوح , غفلت مذموم

• قرآن کریم
• ارشاد القلوب الی الصواب( 1376) دیلمی، حسن بن محمد ، مترجم: علی نهاوندی، قم، انتشارات ناصر
• اساس البلاغه ( 1982م) زمخشری، محمود بن عمر ، به تحقیق الاستاذ عبدالرحیم محمود، بیروت، دارالمعرفه
• بحر در کوزه، (1367) زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران، انتشارات علمی
• بلاغت تصویر(۱۳۸۶). فتوحی، محمود؛ تهران، سخن.
• تمثیل. (۱۳۸۹)مک‌کوئین، جان ؛ مترجم: حسن افشار.مرکز. تهران
• جست و جو در تصوف ایران (1369) زرین‌کوب، عبدالحسین، ، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر
• جواهر الاسرار و زواهر الانوار ( 1384) خوارزمی،محمدبن ابوبکر ، ترجمه محمد جواد شریعت،چاپ اول، تهران، انتشارات اساطیر
• حکمت و معیشت ( 1378) سروش، عبدالکریم ، جلد دوم، تهران، موسسه فرهنگی صراط
• در سایۀ آفتاب، ( 1380) پورنامداریان، تقی، تهران، سخن
• رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی(1375). چاپ هفتم. انتشارات علمی فرهنگی. تهران.
• سّر نی ( 1364) ج2، تهران، انتشارات علمی
• شرح کبیرانقروی بر مثنوی معنوی مولوی (1374). الانقروی، رسوخ الدین اسماعیل. ترجمه عصمت ستارزاده. چاپ اول. زرین.
• شرح مثنوی، ( 1373) شهیدی، جعفر؛ تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
• شرح مثنوی معنوی، ( 1363) شیرازی، شاه داعی الی الله، به تصحیح محمد نذیر رانجها، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان
• شرح مثنوی معنوی، ( 1374)نیکلسون، رینولد؛ ترجمه و تعلیق حسن لاهوتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
• صور خیال در شعر فارسی (۱۳۸۰).شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. چاپ هشتم. آگه.تهران
• غررالحکم و درر الکلم ( 1378) آمدی، عبدالواحد بن محمد ، مصحح: مهدی رجایی، قم، دار الکتب الاسلامی
• غفلت ( 1383) بدرالدین، حسین ، تهران، نشر البرز
• فرهنگ فارسی( 1379) ، معین، محمد؛ چاپ پانزدهم، تهران، امیرکبیر
• قواعد المرام فی علم الکلام، ( 1398ق) البحرانی، کمال الدین میثم، قم، بی جا
• متن و شرح مثنوی مولانا( 1387) استعلامی، محمد ، شش دفتر، تهران، سخن
• مجمع البحرین( 1378) الطریحی، شیخ فرید الدین ، تنظیم محمود عادل، چاپ سوم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
• مثنوی معنوی، ( 1371) مولوی، جلال الدین؛ تصحیح رینولد نیکلسون،تهران، امیرکبیر
• مولوی نامه(مولوی چه می‌گوید) (2536)همایی،جلال الدین ؛ چاپ دوم، تهران، انتشارات آگاه