ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 6، شهریور 1399 ، شماره پی در پی 52

نگاهی به فرایند دگرگونی «می» در شعر فارسی بر پیوستاری از ساختارگرایی تا نشانه– معناشناسی گفتمانی

صفحه (19 - 40)
اصلان استواری ، محمدرضا امینی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1398

چکیده

هدف پژوهشِ پیشِ رو، مطالعه و بررسی و صورتبندی معنا و مفهوم «می» بعنوان یک مفهوم بنیادین در ادبیات غنایی فارسی با تمرکز بر مهمترین دگرگونیهای‌ آن در اشعار رودکی، سنایی، نظامی، عطار، مولوی و حافظ است. همانگونه که ساختارگرایی به نشانه - معناشناسی گفتمانی تحول مییابد،،این پژوهش نخست با تأکید بر دیدگاه ساختارگرایی، سیر تطوّر مفهوم «می» را براساس روابط همنشینی، جانشینی و تقابل واکاویده است و سپس با بهره گیری از نشانه - معناشناسی گفتمانی به مرزهای معنایی میپردازد تا از این رهگذر، با نگاهی تازه تر فرایند دگرگونی «می» و میگساری را در گذر تاریخ شعر فارسی نشان دهد. دلیل در نظر گرفتن چنین پیوستاری از بررسی واژه ها تا کاوش گفتمانی در بررسی «می» آن است که اینگونه مفاهیم بنیادین صرفاً واژه هایی نیستند که برای نامگذاری و ارجاع صرف بکار روند؛ بلکه در سیر تطوّر خود به کلیتی پیچیده و مدلولهایی شناور تبدیل شده اند و به مثابه کلیدواژه یا نامی فشرده، پیوند عمیقی با تجربۀ زیسته شاعر و بستر فرهنگی و اجتماعی زمانۀ او دارند و بر پیوستاری از مرزهای معنایی از دلالت ارجاعی تا دلالت تعاملی و در نهایت ذوب شدگی در تطوّر هستند.

کلمات کلیدی
می , نشانه شناسی ساختاری , نشانه – معناشناسی گفتمانی , همنشینی , جانشینی , تقابل

• آفاق غزل فارسی، صبور، داریوش (1384)، تهران، زوّار.
• از معنا تا صورت، محبتی، مهدی (1388)، ج1، تهران، سخن.
• بادۀ عشق: پژوهشی در معنای باده در شعر عرفانی فارسی، پور جوادی (1387) ، نصرالله، تهران، کارنامه
• بادۀ عرفانی در دیوان حافظ، شوقی نوبر، احمد، کیهان اندیشه، ( 1383) ، ش 53.
• باده ستایی ابونواس و حافظ، تاج بخش، اسماعیل، ایزدی، اورنگ ( 1395)، پژوهش نامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال 5، ش2، صص 21-40.
• بررسی همانندی¬های نظریات عبدالقاهر جرجانی با ساختارگرایی و نقد نو، هادی، روح الله، سید قاسم، لیلا (1392)، مجلۀ مطالعات بلاغی، ش7، صص 127-148.
• باده و می و تعابیر آن در شعر عرفانی فارسی، قلی¬زاده، حیدر، خوش¬سلیقه، محبوبه (1387)، پژوهشگاه علوم انسانی، دورۀ 6، ش 23، صص 147-184.
• باده¬افشانی بر خاک و سایر آداب و رسوم که فرهنگ خجستۀ ایرانی آن را نپذیرفت، منصوری، فیروز (1355)، مجلۀ گوهر، ش 48 -49، صص 946-949.
• تحلیل تقابل‌ها و تضادها واژگانی در شعر سنایی، چهری، طاهره، سالمیان، غلامرضا، یاری گل‌دره، سهیل (1392)، پژوهش‌های ادب عرفانی «گوهر گویا» سال هفتم، ش 2، پیاپی 25.
• جامعه شناسی غزل فارسی، طهماسبی، فرهاد (1395)، تهران، علمی.
• جام جم در دیوان حافظ، مرتضوی، منوچهر (1332)، مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، ش 28، صص 179-208.
• حافظ¬نامه، خرمشاهی، بهاالدین (1385)، تهران، علمی فرهنگی.
• خمسۀ نظامی، نظامی گنجوی، نظام الدین الیاس (1387)، براساس چاپ مسکو – باکو، تهران، هرمس.
• درآمدی بر معنی شناسی، صفوی، کوروش (1387)، تهران، سورۀ مهر.
• در سایۀ آفتاب، شعر فارسی و ساخت¬شکنی در شعر مولوی، پورنامداریان، تقی (1388)، تهران سخن.
• در قلب ماهیت باده با اکسیر معرفت با ادبیات متعهد و آرمانگرا، اکرمی، میرجلیل؛ عابدی، محمدرضا (1384)، تبریز: نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دورۀ 48، ش 197، صص 1-33.
• دیوان اشعار، سمرقندی، رودکی، براساس نسخۀ سعید نفیسی. براگینسکی (1373)، تهران، نگاه.
• دیوان حافظ، شمس الدین محمد، به کوشش خلیل خطیب رهبر (1375) تهران، صفی علیشاه.
• دیوان اشعار، سنائی غزنوی، ابو المجد بن آدم (1388)، به اهتمام مدرس رضوی، تهران، انتشارات سنایی.
• دیوان شمس، مولوی، جلال الدین (1370)، چاپ نهم، تهران، علمی.
• دیوان اشعار، عطار نیشابوری، فرید الدین محمد، به اهتمام تقی تفضلی (1362) چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
• رباعیهای خیام نظریۀ کمیّت زمان، تسلیمی، علی( 1384) تهران، کتاب آمه.
• ساختار تأویل متن، احمدی، بابک، (1380) تهران، مرکز.
• سرکوه بلند، برگزیده اشعار، اخوان ثالث، مهدی (1391)، تهران، زمستان.
• شاهنامه، فردوسی، ابوالقاسم، به کوشش جلال خالقی مطلق (1387)، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلام.
• شادخواری و تأثیر آن در ادب فارسی تا قرن هفتم، لسانی، حسین (1348)، پایان¬نامه، دانشکدۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران.
• کارکرد استعاره¬های طنز شراب در غزلیات حافظ، مالمیر، تیمور (1396)، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، سال6، ش2، صص165-184.
• مقایسۀ تحول تصویر می و ملزومات آن از قرن چهارم تا ششم، تقی¬زاده علی اکبر، زهرا (1392)، سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)،ش 19، صص، 109-128.
• مبانی زبان¬شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، نجفی، ابوالحسن (1395)، تهران، نیلوفر.
• مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی، معین، محمد (1326)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
• نظریۀ معنی¬شناسی واژگانی، گیر رتس، دیرک، مترجم کورش صفوی (1393)، تهران، علمی.
• نشانه – معناشناسی ادبیات، شعیری، حمید رضا (1395)، تهران، انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
• نقد و بررسی خمریه¬سرایی در دیوان¬های رودکی، منوچهری، عطار و خاقانی، حمیدی، خدیجه (1392)، دانشگاه کاشان، پایان¬نامۀ کارشناسی ارشد.
• هرمونتیک و نمادپردازی در غزلیات شمس، محمدی آسیابادی، علی (1387)، تهران، سخن.