- تعداد نمایش : 767
- تعداد دانلود : 807
- آدرس کوتاه شده مقاله: https://bahareadab.com/article_id/949
سال : 13
شماره : 3
شماره پی در پی : 49
ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13،
شماره 3،
،
شماره پی در پی 49
چهرۀ معشوق در غزلیات سعدی با توجه بر ضمایر شخصی مخاطب
صفحه
(183
- 200)
اصغر بهاری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله
: 10 شهریور 1397
تاریخ پذیرش قطعی مقاله
: 23 آذر 1398
چکیده
زمینه و هدف: در بافت معنایی یک متن، بکار بردن ضمایر و چگونگی و تعداد آن بیان کنندۀ نکات ضمنی مربوط به حوزۀ معنا و تحلیل ارتباطات حاکم بر متن است. با توجه به اینکه غزلیات سعدی شیرازی نمایندۀ ناب پیوند زبان در ساحت ساخت و معناست، در این مقاله به بررسی نوع بکارگیری «ضمایر شخصی مخاطب»، و شیوه و منظور بکارگیری آن در گفتگو با معشوق (مخاطب)، و نیز تقابل آن با «ضمیر متکلم» بعنوان دو سوی یک «گفتگو» میپردازیم.
روش مطالعه: این پژوهش براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی انجام شده، و محدوده و جامعه مورد مطالعه غزلیات سعدی است.
یافته ها: با توجه به یافته ها از حدود 10000 بیتی که مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت، حدود 6700 بیت به گفتگو با معشوق اختصاص دارد. 42% ضمایر از نوع دوم شخص مفرد بوده، و از این میان، در 29% موارد برای اشاره به مخاطبی که معمولاً محبوب سعدی است، از ضمیر منفصل "تو" و در 13% موارد از ضمیر متصل "ت" استفاده شده است. در حدود 8% موارد نیز ضمیر منفصل "شما" در معنای خطاب به دوم شخص یعنی همان معشوق وجود دارد.
نتیجه گیری: سعدی در هنگام گفتگو با معشوق، بیشتــر از ضمیر منفصل "تو" برای بیان احساساتش و برای اشاره به خــودش از ضمیر متصل "م" استفاده کرده است. تکرار ضمایر در سراسر غزل معمولاً یک زنجیرۀ انسجامی بوجود می‌آورد که از صدر تا ذیل غزل را به هم میپیوند. بیشتر ارجاعات در غزلیات سعدی از نوع برون متنی است و در مواردی هم که درون متنی است، غالباً از نوع پس رو است یا معنی مرجع ضمیر در عبارت بعدی می‌آید. در غزلیات گفتگویی سعدی با معشوق آنچه از ضمیر متکلّم وجود دارد تنها به دلیل کنش ضمیر مخاطب است، سعدی از اعمال و کردار و صورت و سیرت معشوق در حضور خود وی سخن میگوید و ضمیر متکلّم واکنشی به این خصائص است.
<-div>
کلمات کلیدی
ضمایر شخصی
, گفتمان
, غزلیات سعدی
, معشوق
- بسوی زبانشناسی شعر، مهاجر، مهران و محمّد نبوی، مرکز (1376)، تهران
- حدیث خوش سعدی، زرین‌کوب، عبدالحسین، سخن (1379)، تهران
- درآمدی بر جامعه شناسی زبان، مدرسی، یحیی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی(1387)، تهران
- دستور جامع زبان فارسی، همایونفرخ، عبدالرحیم، مطبوعات علی‌اکبر علمی(1337)، تهران
- دستور زبان فارسی، خزائلی، محمد و سید ضیاءالدین میرمیرانی، جاویدان (1351)، تهران
- دستور زبان فارسی، ناتل خانلری، پرویز، توس(1373)، تهران
- دستور زبان فارسی 1، وحیدیان کامیار، تقی و غلامرضا عمرانی، سمت (1379)، تهران
- دستور زبان فارسی 2، انوری، حسن و حسن احمدی گیوی، فاطمی(1378)، تهران
- دستور زبان فارسی بر پایه نظریه گشتاری، مشکوه الدینی، مهدی، دانشگاه فردوسی(1389)، مشهد
- ساخت زبان فارسی، غلامعلی زاده، خسرو، احیاء کتاب (1374)، تهران
- فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال‌الدین، هما (1386)، تهران
- کلیات سعدی، سعدی شیرازی، مصلح‌الدین، تصحیح محمد علی فروغی، فراروی (1389)، تهران
- ----------------------------------، تصحیح حبیب یغمایی، مؤسسه تحقیقات و مطالعات فرهنگی(1362)، تهران
- گفتارهایی درباره دستور زبان فارسی، فرشیدورد، خسرو، امیرکبیر (1375)، تهران
- گفتمان و ترجمه، صلح‌جو، علی، مرکز (1377)، تهران
- نگاهی گفتمانی به اسلام هراسی، عامری گلستانی، حامد و نفیسه سادات قهّاری، پژوهشهای سیاسی جهان اسلام، س2، ش 4، (1391)، تهران