فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

واکاوی و بررسی فرهنگ «تحفه السعادت»

صفحه (151 - 166)
دکتر عبدالرضا سیف(نویسنده مسئول)، سعید تقدیری
تاریخ دریافت مقاله : بهار 1396
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 1396

چکیده
فرهنگ تحفه السعادت از مولانا شیخ محمودبن ضیاءالدّین محمّد است که به سال 916ق در روزگار حکمرانی سلطان اسکندر لودی پادشاه دهلی(894-923 هجری قمری) در هندوستان تألیف و به خواجه سعیدالدّین محمّد طوسی تقدیم شده است. این کتاب با نامهای دیگری چون فرهنگ اسکندری، تحفه اسکندری، تحفه السعاداه و تحفین السعاده سکندری نیز خوانده شده است. این فرهنگ از نخستین فرهنگهای تفسیری فارسی در شبه قاره است که مؤلف آن را به صورت تهجی در بیست و نه باب ترتیب داده و هر باب در دو فصل آورده شده است: اول در مفردات و دوم در اصطلاحات و مرکبات؛ که این تقسیم بندی، تحفه السعادت را از فرهنگهای تفسیری اولیه فارسی متمایز میکند. مؤلف در تهیه و تدوین این کتاب از لغتنامه های فارسی و عربی پیشین بهره گرفته است علاوه بر این مورد توجه فرهنگ نویسان بعد از خود نیز واقع گردیده. صاحب کتاب درباره برخی از معانی عربی، فارسی، ترکی، هندی و... لغات توضیح میدهد و گاه برای فهم بهتر معانی، نمونه اشعاری از شاعران کهن چون فردوسی، رودکی، حافظ، سعدی، ابن سینا، ظهیرفاریابی و... می آورد. این نوشته با معرفی اجمالی فرهنگ تحفه السعادت، از زوایای گوناگونی مانند کاربرد واژگانی، شیوۀ مدخل دهی، سبک نگارشی و... تحفه السعادت را بررسی میکند.

کلمات کلیدی
مولانا محمودبن شیخ ضیاءالدّین , تحفه السعادت , فرهنگنامه فارسی

• برهان¬قاطع، تبریزی، محمّدبن خلف تبریزی، بکوشش محمّد معین، چهار جلد، چاپ دوم، تهران، ابن¬سینا، 1344
• تحفه السعادت، محمودبن ضیاء، نسخه خطی متعلق به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی به شماره 8765
• تحفه السعادت، محمودبن ضیاء، نسخه خطی متعلق به کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شماره 2/5352
• دانشنامه ادب فارسی(ادب فارسی در شبه قاره هند، پاکستان، بنگلادش) به سرپرستی حسن انوشه، بخش یک، جلد چهارم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376
• صحاح الفرس، محمدبن هندوشاه نخجوانی، به کوشش عبدالعلی طاعتی، چاپ بنیاد ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1341ش
• فرهنگنامه ادبی فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1376
• فرهنگ جهانگیری، امیر جلال¬الدین انجو شیرازی، سه جلد، به کوشش رحیم عفیفی، انتشارات دانشگاه مشهد، 1351ش
• فرهنگ فارسی، معین، محمّد، شش جلد، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر، 1365
• فرهنگ¬نویسی در هند و پاکستان، نقوی، شهریار، تهران، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ، 1341
• فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس، مجلد سیزدهم، مؤلفین: احمد گلچین معانی- غلامعلی عرفانیان، نشر کتابخانۀ مرکزی آستان قدس رضوی، 1372
• فهرست نسخه¬های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، مجلد پانزدهم، ع. منزوی، انتشارات دانشگاه تهران، 1332
• لباب الالباب، عوفی، سدیدالدین محمد، بکوشش سعید نفیسی، تهران، 1335ش
• لغت فرس، اسدی طوسی، بکوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران 1319ش
• لغت فرس، اسدی طوسی، بکوشش محمد دبیر سیاقی، انتشارات کتابخانۀ طهوری، تهران، 1336ش
• لغت¬نامه، دهخدا، علی¬اکبر، پانزده جلد، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1384
• مجالس المؤمنین، قاضی نورالله شوشتری، تهران، 1377ش
• یتیمه الدهر، ثعالبی نیشابوری، ابومنصور عبدالملک، بکوشش محمد محیی¬الدین عبدالحمید، قاهره، 1366ق/1947م
• مقالات
• پیام نوین، س.ای. بایفسکی، نسخه خطی کمیاب، فرهنگ تفسیری تحفه السعاده فارسی، دوره ششم، سال 11و12، صص 114-118
• پیام نوین، س.ای بایفسکی، نسخه نادر تحفه السعاده، دوره 5، شماره 2، صص28-29
• Blochet catalogue des manuscrits persans de la Bib liotheque Nationale vol 2, paris 1912
• Ch. Rieu Catalogue of the Persian manuscripts in the British Museum vol 2 London 1881, p.493.
• H. Ethe a catalogueb of Persian manuscripts in the library of the india office, vol 1 oxford 1903