فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 3، پاییز 98 ، شماره پی در پی 45

نگرشی به "تضادّ و تکرار"، دو شیوه گفتاری سعدی در کلّیّات

صفحه (421 - 441)
غلامحسین شریفی وِلْدانی(نویسنده مسئول)، طاهره خوشحال دستجردی، مرتضی عبّاسی
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 96
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تابستان 96

چکیده
چرا ساده ترین عناصر سخن‌سازی و سخن‌پردازی در کلام سعدی منجر به پیدایش هنری‌ترین گونه و ساخت ادبی میگردد؟ همانکه همه جا از آن با نام "سهولت و امتناع" و خصیصه بارز این شاعر و نویسنده و نظریه پرداز بزرگ قرن هفتم یاد میکنند. به رغم تکرار، مملّ و بر خلاف اصرار، مخلّ نیست! شاید در وهله نخست، علّت این امر، بیش از به کارگیری واژه های ساده، ساده به کار گرفتن واژه ها به نظر بیاید، که به تفصیل در طی این مقال در باب آن سخن خواهیم گفت. در این پژوهش برآنیم تا به بررسی و گشودن یکی از رمزگانهای زبانی و شگردهای بیانی سخن سعدی؛ یعنی "تقابلهای دوشقّی" (binary oppositions) یا "دو انگاری" (binarisme) و تکرارهای نهان‌شده بپردازیم که از پرکاربردترین اسلوبهای سخنوری در زبان ادبی جهان به شمار میرود.

کلمات کلیدی
سعدی , بلاغت , تکرار , تضاد , ساختار , خوانش

• ارسطو، 1386،‌ بوطیقا، ترجمه هلن اولیایی‌نیا، اصفهان، نشر فردا.
• تودوروف، تزوتان، 1387، مفهوم ادبیّات، ترجمه کتایون شهپر راد، تهران، نشر قطره.
• ـــــــــــــــــــــــ، 1385، نظریه ادبیّات، ترجمه عاطفه طاهایی، تهران، نشر اختران.
• حافظ شیرازی، شمس‌الدّین محمد، 1369، دیوان حافظ، به کوشش محمّد قزوینی و قاسم غنی، تهران، نشر زوّار.
• سعدی، مصلح‌بن عبدالله، 1382، کلّیّات سعدی، به کوشش محمّدعلی فروغی، تهران، نشر ققنوس.
• شفیعی کدکنی، محمّدرضا، 1381،‌ موسیقی شعر، تهران، نشر آگه.
• شمیسا، سیروس، 1381، نگاهی تازه به بدیع، تهران، نشر فردوس.
• ــــــــــــــــــــ، 1388، نقد ادبی، تهران، نشر میترا.
• عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمّدبن‌ابراهیم، 1379، دیوان، به کوشش بدیع‌الزّمان فروزانفر، تهران، نشر نگاه.
• ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ، 1386، مصیبت‌نامه، به کوشش محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران، نشر سخن.
• فردوسی، ابوالقاسم، 1965، شاهنامه فردوسی، به کوشش ر. علی‌یف، آ. برتلس، م. عثمانوف، تحت نظر ع. نوشین، جلد چهارم، مسکو، آکادمی علوم اتحاد شوروی.
• مسعود سعد سلمان، 1364، دیوان مسعود سعد، به کوشش مهدی نوریان، اصفهان، نشر کمال.
• موحّد، ضیاء، 1378، سعدی، تهران، نشر طرح نو.
• مولوی بلخی، جلال‌الدّین محمدبن‌محمد، 1378، کلّیّات شمس تبریزی، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزّمان فروزانفر، ج1و3، تهران، نشر امیرکبیر.
• نظامی گنجه‌ای، الیاس‌بن‌یوسف، 1385، گنجینه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران، نشر قطره.
• همایی، جلال‌الدّین، 1377، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران، نشر هما.
• ــــــــــــــــــــــــ، 1374، معانی و بیان، تهران، نشر هما.