فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 4، زمستان 98 ، شماره پی در پی 46

تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری فیض‌محمدکاتب( بر اساس سراج‌التواریخ)

صفحه (63 - 79)
ام فروه موسوی، حسن زندیه(نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهار 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 97

چکیده

در این پژوهش، به تاریخ نگری فیض محمد کاتب (1279-1349ق) و جایگاه وی، در تاریخ ادبیات افغانستان، پرداخته شده است. سراج التواریخ، دربردارنده تاریخ افغانستان، از دوره احمدشاه ابدالی سدوزایی (1186ق) تا سال اول حکومت امیر امان الله خان غازی (1297ق) است. این مقاله ابتدا به معرفی، شرح حال و زندگی فیض محمد کاتب، سپس به اهمیت و ارزش تاریخی سراج التواریخ و نیز تاریخ نگری مؤلف این اثر می پردازد. از مهم ترین ویژگی های سراج التواریخ ، می توان تعهد نویسنده به صداقت و موثق بودن اطلاعات و منابع نام برد که بر اساس اسناد و مدارک دولتی نوشته شده است. فیض محمد کاتب با آگاهی و دیدگاهی که به تاریخ و تاریخ نگاری داشته، در سراج التواریخ به ذکر رویدادهایی می پردازد که از نگاه تاریخی دارای اهمیت چندانی نیستند؛ اما چون روی در عبرت و عبرت آموزی برای آیندگان ندارد به آن اشاره می کند. همین توجه به جزئیات و حقیقت گویی در سراج التواریخ است که صاحب نظران و دانشمندان، فیض محمد کاتب را «پدر تاریخ نویسی افغانستان» و «بیهقی ثانی» و سراج التواریخ را «ام التواریخ» دانسته‎ اند. با توجه به اینکه مجلد چهارم و بخشی از مجلد سوم تا سال 1390ق مفقود بود و در دسترس نبود و هر گونه نوشته و تحقیقی بر اساس سه جلد بوده است بنابراین پژوهشی درباره تاریخ نگری فیض محمد کاتب ایجاب می کند؛ زیرا بیشتر نظرها و نگاه های او به تاریخ نگری، در جلد چهارم بیان شده است. and lt;-p and gt;

کلمات کلیدی
فیض محمد کاتب , تاریخ افغانستان , سراج التواریخ , تاریخ ‌نگری و تاریخ‌ نگاری اف

• افغانستان در پنج قرن اخیر، فرهنگ، میرصدیق1385، جلد 1و2، عرفان،.
• افغانستان در مسیر تاریخ ، غبار، میر غلام محمد 1390، ویرایش محمدکاظم کاظمی2جلد،تهران ، انتشارات عرفان.
• بررسی احوال و تاریخ‌نگاری فیض محمد کاتب هزاره، حیدری علی نقی، پایان‌نامه ارشد، دانشگاه بین‌المللی اهل بیت، 1394.
• به یاد فیض محمد کاتب پیش آهنگ تاریخ نویسی در افغانستان معاصر، رضوی غزنوی علی، سراج؛ شماره ۱۲، سال سوم، ۱۳۷۶
• پدر تاریخ‌نگاری افغانستان، حیدر بیگی، حسین (تدوین)1396، مجموعه مقالات سمینار 86 سالگرد وفات فیض محمدکاتب، کابل.
• تحقیقی پیرامون زندگی ملأ فیض محمد کاتب، یزدانی حاج کاظم، فصلنامه سراج، سال اول، ش 2، زمستان 1373.
• جایگاه نثر فیض محمد کاتب در فارسی دری معاصر افغانستان موسوی، ام فروه1392، ، پایان‌نامه ارشد دانشگاه بین‌الملل امام خمینی قزوین.
• چند سخن پیرامون سراج التواریخ و امان التواریخ، رشتیا سید قاسم، سراج، شماره ۱۲، سال ۱۳۷۶.
• حماسه های از قهرمانان سیاست و فرهنگ، پوهاند کاظم آهنگ، کابل، 1382،
• دانشنامه ادب فارسی، انوشه حسن (به سرپرستی) 1375، جلد سوم ، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• سایه روشنایی زندگی فیض محمد کاتب، نائل حسین، فصلنامه سراج ، سال سوم، ش 12 تابستان1376.
• سخن‌سرایانی از سدۀ سیزدهم، نائل ، حسین1382 ، مطبعه طباعتی و صنعتی احمد ، کابل.
• سراج‌الاخبار، طرزی، محمود، شماره‌های 24-21
• ،سراج التواریخ جلد 1،2، کاتب هزاره، ملا فیض محمد 1372 تهران ،موسسه تحقیقات وانتشارات بلخ.
• سراج التواریخ، جلد 3 کاتب هزاره، ملا فیض محمد1392بخش یک و دو، انتشارات عرفان،.
• سراج التواریخ جلد 4 کاتب هزاره، ملا فیض محمد 1390، ، تصحیح دکتر محمد سرور مولایی، چاپ اول، کابل، انتشارات امیری
• سیری در ادبیات سده سیزدهم، نائل حسین به اهتمام سیما هنگار1365، کابل ،کمیته دولتی طبع و نشر ج.د.ا.
• فیض محمد کاتب هزاره با بیهقی ثانی، جنبش عبدالصابر، خورشید، کابل، سال سوم، شماره 6 ،1385.
• گلشن امارت نوری، نورمحمد1335 ، انجمن تاریخ افغانستان،کابل.
• ملا فیض محمد کاتب و سراج التواریخ،.رضوی غزنوی علی، فصلنامه سراج، شماره 15،زمستان 1377.
• یادی از فیض محمد کاتب هزاره،جنبش عبدالصابر ، فصلنامه خط سوم، شماره هشتم، نهم،بهار و تابستان 1385.
• یادی از محقق شهیر کشور فیض محمد کاتب هزاره، جنبش عبدالصابر، ، خط سوم، شماره ۸ و ۹، سال ۱۳۸۵.
• یادنامه کاتب، نائل حسین کابل، 1365.