فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 1، بهار 98 ، شماره پی در پی 43

بررسی محتوایی و تصویری شعر عبدی بیگ با تکیه بر منظومه "هفت اختر"

صفحه (321 - 340)
هانیه صدری مجد ، علی اصغر حلبی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : بهار 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 97

چکیده

تعمّق و تدبّر در پشتوانه های فکری و دقایق هنری آثار ادبی، گامی ست مؤثر جهت احیاء و شناسایی هرچه بهتر میراث گرانسنگ ادب فارسی و فرهنگ اصیل و پر مایه ای که از دیرباز در ایران زمین ریشه داشته و در پیوند با اندیشه و عرفان اسلامی غنیتر شده است.

زین‌العابدین عبدی بیگ نویدی شیرازی از نظیره پردازان و موّرخان توانمند و پرکار عهد صفوی است که چهرۀ ادبی و آثار شعری او در ایران، کمتر مورد توجه و عنایت ادب پژوهان قرار گرفته و عمدۀ اشتهار وی به سبب تألیف آثار تاریخی بوده است. وی به پیروی از سنّت تقلید و تتبّع در آن دوره، منظومۀ غنایی "هفت اختر" را در برابر "هفت پیکر" نظامی سروده و ضمن اشاره به زندگی بهرام گور، هفت داستان مستقل و پرماجرا را از زبان شاهدختهای بهرام به رشته نظم کشیده است. اثر او هرچند که در مقابل شاهکار نظامی و آفرینشهای هنری او مجال خودنمایی نمی یابد، به جهت برخورداری از برخی نوآوریها در حوزه خلق مضامین و شگردهای تصویری، اشارات اخلاقی و عرفانی، رویکردهای اجتماعی و انتقادی و نمایش فرهنگ توده، در خور تأمل و پژوهش خواهدبود. این جستار در دو بخش، ابتدا به بررسی و تحلیل ژرفساخت منظومه با تکیه بر شاخصهای برجسته فکری، تعلیمی و اجتماعی میپردازد و در بخش دوم، زیباییهای تصویری شعر عبدی بیگ را از رهگذر کاربرد فنون بلاغی و تناسب تصویر و موضوع، شناسایی و تبیین مینماید.

کلمات کلیدی
هفت اختر , عبدی بیگ , ادب تعلیمی , رویکرد اجتماعی , فرهنگ توده , تصویر , فنون بلاغی.

• قرآن کریم
• احادیث مثنوی، فروزانفر، بدیع‌الزمان، (1361)، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
• باورهای عامیانه مردم ایران، ذوالفقاری، حسن، (1394)، چاپ دوم، تهران: چشمه.
• بلاغت تصویر، فتوحی رودمعجنی، محمود، (1385)، تهران: سخن.
• بیان، شمیسا، سیروس، (1393)، چاپ سوم، تهران: میترا.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح‌الله، (1369)، ج 5، بخش 2، تهران: فردوس.
• تحفۀ سامی، سام میرزا صفوی، ابوالنصر، تصحیح رکن‌الدین همایون فرخ، (بی‌تا)، تهران: شرکت سهامی چاپ انتشارات کتب ایران.
• تعریفات، جرجانی، میرسید شریف، ترجمه حسن سیدعرب و سیده سادات نوربخش، (1377)، چاپ دوم، تهران: فروزان روز.
• تکملۀ الاخبار، عبدی بیگ شیرازی، زین‌العابدین علی، تصحیح عبدالحسین نوایی، (1369)، تهران: نی.
• رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، پورنامداریان، تقی، (1364)، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372)، چاپ پنجم، تهران: آگاه.
• فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سجادی، سیدجعفر، (1362)، تهران: طهوری.
• فرهنگ نمادها، شوالیه، ژان؛ گربران، آلن، ترجمه سودابه فضائلی، (1388)، چاپ دوم، تهران: جیحون.
• قواعدالعرفا و آداب‌الشعراء، ترینی قندهاری، نظام‌الدین بن اسحاق، به اهتمام احمد مجاهد، (1374)، چاپ اول، تهران: سروش.
• مبانی زیباشناسی شعر، صهبا، فروغ، (1384)، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 44، پاییز 84، صفحات 90-109.
• مجنون و لیلی، عبدی بیگ شیرازی، زین‌العابدینعلی، تصحیح ابوالفضل رحیم‌اف، (1967)، مسکو: دانش.
• هفت اختر، عبدی بیگ شیرازی، زین‌العابدین علی، تصحیح ابوالفضل رحیم‌اف، (1974)، مسکو: دانش.
• یکصد منظومه عاشقانۀ فارسی، ذوالفقاری، حسن، (1392)، تهران: چرخ.