فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 12، شماره 2، تابستان 98 ، شماره پی در پی 44

معرفی نسخه خطی «مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب» خواجوی کرمانی و سیری در سبک شعری آن

صفحه (251 - 271)
مهدیه منصوری، سهیلا موسوی سیرجانی(نویسنده مسئول)، مهدی ماحوزی
تاریخ دریافت مقاله : تابستان 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 97

چکیده
نسخ خطی شامل اطلاعات تاریخی و ادبی و عرفانی ارزشمند، برای پژوهشگران ادبی است. و بطور خاص، یکی از این نسخ (با عنایت به چهار نسخه صحیح مورد استناد) اثر ارزشمند «مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب» خواجوی کرمانی(م:750) است. مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب اثری است منظوم در قالب مثنوی که شامل بیست و هشت باب و پنج فصل است؛ در سال 747 به اتمام رسیده است و خواجو آن را به نام امیر مبارز‌الدین نگاشته است و ختم و تقدیم آن را به شاه منصور اختصاص داده است. ساختار منظومه و شیوه بیان مطالب در آن جالب توجه و در بعضی موارد بدیع است. شاعر در کنار اشعار جدید که سروده است؛ ابیات نغز و ناب خود را در موضوعات گوناگون از دیگر آثار خود گلچین کرده و در این اثر گنجانده است. زبان شعر در مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب زبان پارسی با محتوای غزلی عاشقانه و عارفانه و استادانه و روان است. گرایش شاعر به ترکیب سازی و نقش آن در تکوین فرم سخن چشمگیر است. از بُعد تخیل، کثرت تصویر و استعاره و تشخیص بر دیگر گونه ها غلبه دارد. ساختار عرفانی این سندِ برجسته، قابل تأمل است و همچنین ارزش ادبی و عرفانی آن در خور پژوهش است. بررسی دقیق این اثر تصحیح کاملتری از ابیات شناخته شده و ابیات نویافته این شاعر به دست میدهد.

کلمات کلیدی
مصابیح القلوب و مفاتیح الغیوب , خواجوی کرمانی , نسخه خطی , سبک ادبی , عرفان

• قرآن کریم.
• از حافظ شیرین سخن، معین، محمد (1378) , به‌اهتمام: مهدخت معین ، تهران: صدای معاصر .
• اطلس خط، فضایلی، حبیب‌الله (1362)، چاپ دوم، اصفهان: مشعل اصفهان.
• الفهرست، ابن ندیم، محمد بن اسحاق(1381)، مترجم محمد رضا تجدد، تهران اساطیر.
• تاریخ مختصر خط و سیر خوشنویسی در ایران، علی، راهجیری، (1349)،تهران: مشعل آزادی.
• تذکره ریاض العارفین، رضاقلی خان ،هدایت ( 1305)، تهران: کتاب فروشی وصال.
• «خوشنویسی در جهان اسلام»، ذابح، بوالفضل(1364)، دانشنامه جهان اسلام، فصلنامه هنر، ش ۸ (بهار ـ تابستان)
• خمسۀ خواجوی کرمانی، خواجوی کرمانی، ابوالعطا (1370)، تصحیح سعید نیاز کرمانی، کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
• دایره المعارف بزرگ اسلامی،کاظم موسوی بجنوردی(1374)، تهران: مرکز دائره¬المعارف بزرگ اسلامی
• دایره¬المعارف کتابداری و اطلاع¬رسانی، زندیان، فاطمه و نورالله مرادی (1385)،«کاغذ». ج.2 . ص 1306 -1308.
• دیوان غزلیات خواجوی کرمانی، محمدبن علی( 1389)، به کوشش حمید مظهری، تصحیح و مقابله سمیه عرب پور، کرمان: خدمات فرهنگی کرمان.
• «کاغذ در نسخه شناسی و کتاب‌پردازی نسخ خطی»(آینه میراث) عظیمی، حبیب‌الله (1387)، ویژه نامه نسخه شناسی.1 ش42: 161-185.
• گلستان هنر، منشی قمی، احمد بن حسین (1355)، تصحیح احمد سهیلی خوانساری،تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• مبانی نشر،آذرنگ، عبد الحسین (1381)، ویرایش3 . تهران: سمت
• میناگر عشق:شرح موضوعی مثنوی معنوی، زمانی، کریم (1382) ،تهران: نی.
• وجوه قرآن، تفلیسی، حبیش بن ابراهیم ( 1359)، تصحیح مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران
• فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سجادی، سید جعفر (1370)،تهران کتابخانه طهوری.
• مقدمه ای بر مبانی تصوف و عرفان ، سجادی، سید ضیاء الدین (1380)، تهران: سمت.
• یادداشتهایی در زمینه فرهنگ و تاریخ، یوسفی، غلامحسین (1371)، تهران : سخن
• هزار مزار، شیرازی، علی بن جنید (1364)، به اهتمام نورانی وصال، شیراز: کتابخانه احمدی.