ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 7، مهر 1404 ، شماره پی در پی 113

ظلم ستیزی و عدالت‌خواهی در اشعار ابن‌یمین فریومدی

صفحه (189 - 205)
فاطمه ارشادیان ، ناهید عزیزی (نویسنده مسئول)، فوزیه پارسا
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1404
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1404

چکیده

زمینه و هدف: آثار ادبی از گذشته تاکنون یکی از جمله منابع ارزنده جهت تحلیل و بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و تحلیل و مطالعه مضامین جامعه شناسانه بوده است. شاعران و ادیبان بعنوان یکی از اقشار آگاه و روشن ضمیر جامعه بسیاری از مسائل سیاسی و اجتماعی از جمله عدالت، دادپروری و ظلم‌ستیزی را در آثار خویش بازتاب داده اند؛ از جمله این ادیبان و شاعران ابن‌یمین فریومدی از شاعران معروف قرن هشتم هجری است که با بهره گیری از زبان شعری، بسیاری از نابسامانیها و فروپاشیهای فرهنگی، سیاسی، اخلاقی و رفتاری موجود در جامعه از جمله ظلم و ستم و نبود نظام دادپرور در ایران روزگار خویش را بتصویر کشیده است. توجّه به عدالت اجتماعی و فروپاشی بنیان و ساختار فرهنگی و سیاسی در این زمینه از جمله محورهای اصلی و نظام فکری ابن‌یمین در اشعارش میباشد که در این پژوهش هدف اصلی مطالعه و بررسی نگارندگان است.

روش مطالعه: روش مطالعه در این مقاله بشیوه اسنادی، کتابخانه ای و تحلیل محتواست که در گزیده ای از اشعار ابن‌یمین انجام شده است.

یافته های پژوهش: یافته های پژوهش نشان میدهد که اشعار ابن‌یمین بویژه قطعات او حاوی انتقادهای مستقیم و غیرمستقیم بسیاری به فساد، بیعدالتی، جهل، ناکارآمدی طبقه حاکم، بی‌توجّهی به اهل فضل و فرودستان جامعه است. او در اشعار خود ضمن تمجید از عدل و انصاف شرایط پرآشوب و وضعیت بحرانی جامعه و عصر خویش را بخوبی ترسیم نموده است.

نتیجه پژوهش: ابن‌یمین را میتوان یکی از شاعران برجسته ایران در قرن هشتم هجری بشمار آورد که در قالب ناصحی اجتماعی و اندیشمندی تیزبین ناراستیها، فروپاشیهای اخلاقی، اجتماعی، از بین رفتن ارزشهای انسانی را مورد نقد قرار میدهد و در حمایت از اهل فضل و هنر و مظلومان شعر را بصدای عدالتخواهی و دادگری بدل میسازد.

کلمات کلیدی
ابن‌یمین فریومدی , ستم ستیزی , نقد قدرت , عدالت اجتماعی , ادبیّات تعلیمی.

• ابن‌یمین فریومدی. امیر فخرالدین (1363). دیوان اشعار ابن‌یمین فریومدی. تصحیح و اهتمام: حسینعلی باستانی راد. چاپ دوم. تهران: سنایی.
• اسکارپیت. روبر (1386). جامعه شناسی ادبیّات. ترجمه: مرتضی کتبی. تهران: سمت، ص 13.
• اقبال آشتیانی. عباس (1402). تاریخ مغول (از حمله چنگیز تا تشکیل دولت تیموری). چاپ سوم. تهران: نگاه، صص 100-472.
• امانی. رستم. فرضی. حمیدرضا (1394). «شیوه های طرح و بیان معنا در قطعات ابن‌یمین». فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال هشتم. شماره سوم. شماره پیاپی 29. صص 41 ـ 60.
• براون. ادوارد (1351). تاریخ ادبیّات ایران از سعدی تا جامی. ترجمه و حواشی: علی اصغر حکمت. چاپ سوم. تهران: ابن سینا، ص 303.
• خادم‌الفقرایی. مهوش و دیگران (1401). «روایت سقوط: عدالت‌خواهی بمثابه گردن کشی در سینمای حاتمی‌کیا». جامعه شناسی هنر و ادبیّات.دوره 14. شماره 3. صص 61 ـ 77.
• خوشدل. محمدرضا (1385). بر بلندای اندرز: داستان زندگی ابن‌یمین فریومدی. به اهتمام عباس خیر آبادی. مشهد: به نشر، صص 9 ـ 12.
• دولتشاه سمرقندی (1403). تذکره الشعرا. به تحقیق و تصحیح: محمد عباسی. چاپ سوم. تهران: اساطیر، ص 309.
• رازی. امین احمد (1378). تذکره هفت اقلیم. ج2. به کوشش محمدرضا طاهری. تهران: سروش، ص 285.
• رشید یاسمی. غلامرضا (1401). احوال ابن‌یمین (زندگینامه ابن‌یمین فریومدی). به تصحیح: مهدی یاقوتیان. تهران: نشر صالح، ص 17.
• زرین‌کوب. عبدالحسین (1374). با کاروان حله. تهران: علمی، ص 272.
• _____________ (1383). از گذشته ادبی ایران. چاپ دوم. تهران: سخن، ص 352.
• زیدری نسوی. محمد بن احمد (1385). نفثه المصدور. تصحیح و توضیح: امیرحسین یزدگردی. تهران: توس، صص 65 ـ 66.
• شریعت. فرهاد (1387). عدالت و سیاست. تهران: دانشگاه امام صادق، صص 55 ـ 176.
• صفا. ذبیح‌الله (1368). تاریخ ادبیّات ایران. ج3. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوسی، صص 951 ـ 954 ـ 956.
• فاستر. مایکل (1383). خداوندان اندیشه سیاسی. ترجمه: جواد شیخ‌الاسلامی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ص 136.
• نعمانی. شبلی (1363). شعرالعجم. ترجمه: فخرالداعی گیلانی. چاپ دوم. تهران: دنیای کتاب، ص 200.
• ولیان. شهروز و دیگران (1400). «بررسی مؤلفه های عدالت اجتماعی و نگرش به زنان در کتابهای سیاست‌نامه، روضه العقول، سندبادنامه و فرائدالسلوک». نشریه سبک‌شناسی و تحلیل متون نظم و نثر فارسی. دوره 14. پیاپی 59. صص 139 ـ 157.
• هادی. زینب (1390). «آسیب‌شناسی اخلاقی و اجتماعی در دیوان اشعار ابن‌یمین». پژوهشنامه ادب حماسی. دوره 7. شماره 11. صص 275 ـ 314.