ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 7، مهر 1404 ، شماره پی در پی 113

لغزش و چرخش بافتهای موقعیتی در سبک شعر شاملو

صفحه (145 - 161)
بهاره فضلی درزی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1404
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1404

چکیده

زمینه و هدف: بافت از اصطلاحات تحلیل گفتمان است؛ در دو حالت زبانی و وضعی دسته بندی میشود. بافت وضعی یا موقعیتی خصوصیتی فرازبانی دارد. در این مقاله لغزش، تغییر، تبدیل و تبدل بافتهای وضعی در شعر شاملو با هدف تحلیل سبکهای تداخلی آن بررسی شده است.

روشها: روش پژوهش از نوع اسنادی است. در این مقاله چهار شعر شاملو به لحاظ بافت موقعیتی، بر اساس الگوی زبانشناسی نقشگرا مورد بررسی قرار گرفته، همچنین به اشعار دیگر شاملو نیز جهت تکمیل بحث استناد شده است، انتخاب اشعار با معیار شهرت به تکساحته بودن بویژه در بافت سیاسی بوده است.

یافته ها: اگرچه شعر شاملو به بافت و زمینۀ سیاسی آن معروف است، اما پژوهش حاضر نشان میدهد که شاملو بیشترین لغزش و چرخش را در همین بافت با سمت و سوی عاشقانه و گاه فلسفی داشته است. همچنین سبک و شیوۀ اجرای این تغییرات مبتنی بر فاصله گذاری متنی و غیرمتنی بافتهای موقعیتی دیگر از طریق تعدد دالهای مرکزی، ایجاد زمینه های روایی و غیرروایی، پاساژهای متنی، گفتگومحوری، التفات و تغییر لحن و خطاب است که بصورت توصیفی، تحلیل- تفسیری و اقناعی بروز پیدا کرده است. بنا به دادههای حاصل این پژوهش این تداخل و تبدیلها از همان آغاز شاعری در اشعارش قابل دریافت بوده و بنوعی میتوان سبک شخصی وی قلمداد کرد.

نتیجه گیری: نتیجۀ این پژوهش اثبات میکند تداخل بافتها باعث ایجاد تفکر چندوجهی، تعمیم پذیری متن و مشارکت خواننده در ساخت معنا و سفیدخوانی شده و در بعضی موارد سویۀ فلسفی کمرنگی به شعرهای سیاسی محض وی داده است.

کلمات کلیدی
شاملو , تداخل بافتی , بافت وضعی , تحلیل گفتمان , شعر معاصر

• احمدی، بابک (1400 ) ساختار و تاویل متن،چ بیست و هشتم. تهران: مرکز.
• آقاگل زاده، فردوس (1390) تحلیل گفتمان انتقادی، چ دوم، تهران: نشر علمی و فرهنگی.
• براهنی، رضا (1358) طلا در مس، چاپ سوم، تهران: زریاب.
• پورنامداریان، تقی (1394) سفر در مه، چاپ پنجم، تهران، سخن.
• زرقانی، مهدی (1391) چشم انداز شعر معاصر ایران، تهران: ثالث.
• زمانی، مریم و دیگران (1394) تاثیر تفکر انتقادی و بافت موقعیتی در ادراک گفتمان با نقش تعدیل کنندگی خصوصیات شخصیت، شناخت اجتماعی، سال چهارم، ش 4، پیاپی8، صص 76- 88.
• ژنت، ژرار (1392) تخیل و بیان، (نقد زبانشناسی) ترجمه دکتر الله شکر اسداللهی تجرق، تهران: سخن.
• سجودی، فرزان ( 1392) نشانه شناسی کاربردی، تهران: علم.
• شاملو، احمد( 1398) مجموعه آثار احمد شاملو،(دفتر یکم؛ شعرهای 1323-1378) تهران: نگاه.
• صفایی، علی، علیزاده جوبنی، علی (1393) تحلیل گفتمان و گفتمان طنز در شعر حرف آخر شاملو، زبان و ادبیات فارسی سال 72، شماره 77، صص 133- 154.
• فاولر، راجر( 1396) زبانشناسی و رمان، ترجمۀ محمد غفاری، تهران: نشر نی.
• فاندایک، تون (1382) مطالعاتی در تحلیل گفتمان از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها.
• فتوحی، محمود (1391) سبک شناسی، نظریه ها،رویکردها و روشها، تهران: سخن.
• فرکلاف، نورمن ( ١٣٧٩ ) تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه مجموعه مترجمان . تهران: مرکز.
• فقیری و دیگران (1403) بررسی و مقایسۀ انواع زمان و وجه در گلستان سعدی و روضۀ خلد مجد خوافی با رویکرد سبک شناسی نقشگرا و انتقادی. سبم شناسی نظم و نثر فارسی بهار ادب ،دوره 17، شماره پیاپی 98، صص 159-176.
• مرتضایی، سید جواد، سعادت شجاع، مرادعلی ( 1402) تحلیل متن- بافت در تصاویر شعر 23 از احمد شاملو به روش نورمن فرکلاف، کاوش نامه، سال بیست و چهارم، ش59، صص 49-84.
• مک دانل، دایان( 1377 ) مقدمه ای بر نظریه های گفتمان تا پایان ١٩٦٠ ،ترجمۀ حسینعلی نوذری. فصلنامه سیاسی اجتماعی گفتمان، سال اول، شماره ٢.صص ٨٥ -٢٥
• میرزامحمدنیا، فریبا، و دیگران (1398) سبک شناسی انتقادی شعر شاملو، (بررسی لایه های بلاغی و کاربردشناسی)، نشریه زبان و ادبیات فارسی تبریز، سال72، ش 240، صص 335- 356 .
• نورگارد، نینا و دیگران (1391) فرهنگ سبک شناسی، مترجمان، مسعود فرهمندفر و احمدرضایی جمکرانی، تهران: مروارید.
• هال، استوارت ( ١٣٨٦ ) گفتمان و قدرت. ترجمه محمود متحد. تهران: آگاه.
• وردانک، پیتر (1397) مبانی سبک شناسی،ترجمه محمد غفاری، ویراست دوم، تهران: نشر نی.
• یارمحمدی، لطف اله، (1379) نگین خاتم، مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس زبانشناسی دانشگاه علامه طباطبایی، تناسب کاربرد روشهای کمی و کیفی در تحلیل گفتمانها، صص 180-192 .