ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 7، مهر 1404 ، شماره پی در پی 113

بازتاب نابینایی در آثار عطار و مولوی

صفحه (79 - 97)
افسانه آهنگری ، احمد غنی‌پور ملکشاه (نویسنده مسئول)، مسعود روحانی ، حسین حسن‌پور آلاشتی
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1404
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1404

چکیده

زمینه و هدف: نابینایی از انواع معلولیتهای جسمی است که در ادبیات فارسی به ویژه در متون عرفانی کاربردی نمادین و تمثیلی داشته، این در حالی است که کمتر به نحوۀ زیست و تعاملات اجتماعی نابینایان و باورهایی که پیرامون آنها مطرح بوده توجه شده است. پژوهش حاضر به این جنبۀ اخیر از نابینایی در آثار عطار و مولوی پرداخته و کوشیده است تا دیدگاه دو عارف را نسبت به نابینایان دریابد.

روشها: این جستار به شیوه توصیفی‌ - تحلیلی از طریق مطالعه منابع کتابخانه ای، فیش‌برداری و تحلیل آنها صورت گرفته است.

یافته ها: یافته ها بیانگر آن بود که به دلیل رواج باورهای نادرست و خرافی نگاهی منفی و غیرمنصفانه پیرامون معلولان از جمله نابینایان مطرح بوده و این بدبینی در برخی آثار عطار و مولوی بازتاب یافته است.

نتایج: عطار و مولوی رویکردی اخلاقی نسبت به نابینایی داشته و آن را نوعی مجازات الهی که نتیجه عناد و سرکشی و ابتلا به گناه است، دانسته اند. عطار در آثار خود توجهی چندان به ابعاد زندگانی نابینایان نداشته و از وجود آنان در توضیح و توجیه پاره ای معانی عرفانی و اخلاقی بهره جسته است. هرچند در حکایتهای مولوی گاه شاهد تناقضاتی دربارۀ نابینایان هستیم امّا در عین حال نشانه هایی از همدلی و احترام نسبت به آنان دیده میشود. مولوی نقص عضو را به هیچوجه مانع ارتباط با خالق و رشد فردی ندانسته است.

کلمات کلیدی
نابینایی , نابینایان , معلولیت , عطار , مولوی , آثار

• قرآن کریم
• احمدی، بابک (1376). چهار گزارش از تذکره الاولیا، تهران: مرکز.
• اسلامی ندوشن، محمدعلی (1395). آواها و ایماها چاپ ششم، تهران: انتشارات قطره.
• افروز، غلامعلی. (1382). مقدمه ای بر روانشناسی و آموزش‌وپرورش کودکان استثنایی. چاپ بیست و یکم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• برتون، الیزابت و لین، میچل (1392). طراحی شهری همه شمول: خیابانهایی برای زندگی. ترجمه الهه ساکی و ساناز فنایی. تهران: آرمان‌شهر.
• برجیان، منصور (1395). نوابع و مشاهیر معلول جهان، چاپ هفتم، تهران: سروش.
• بنی هاشمی، سید عبدالله و غلام‌زاده صفا، حسین (1391). چاپ هفتم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
• پورنامداریان، تقی (1391). رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• حسین بن محمد، راغب اصفهانی (1392). مفردات الفاظ قرآن، ترجمه حسین خداپرست، چاپ ششم، قم: دفتر نشر نوید.
• دهخدا، علی‌اکبر. (1373). لغتنامه دهخدا، جلد 13، چاپ اول، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• رجایی، بخارایی، محمدعلی (1364). فرهنگ اشعار حافظ، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی.
• زرین‌کفشیان، غلامرضا. (1395). ناتوان شدگان. تهران: سپهر اندیشه.
• زرین‌کوب، عبدالحسین (1368). بحر درکوزه، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.
• زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). سرّ نی، جلد اول، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی.
• زمانی، کریم (1385). شرح جامع مثنوی معنوی، دفتر دوم، چاپ چهاردهم، تهران، انتشارات اطلاعات.
• سعدی، مصلح‌بن عبدالله (1365). گلستان سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392). در اقلیم روشنایی، چاپ هفتم، تهران: آگه.
• صنعتی‌نیا، فاطمه. (1369). مأخذ قصص و تمثیلات مثنویهای عطار نیشابور، تهران: زوار
• عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین. (1390). تذکره الاولیا. به تصحیح محمد استعلامی، چاپ بیست‌وششم، تهران: زوار.
• عطار نیشابوری، محمد بن ابراهیم. (1388). الهی‌نامه. مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران: سخن.
• عطار نیشابوری، شیخ فریدالدین (1338). اسرارنامه. تصحیح و تعلیقات و حواشی، دکتر سید صادق گوهرین. تهران: بنگاه ترجمه و تشر کتاب.
• گافمن، اروینگ. (1400). داغ ننگ. ترجمه مسعود کیانپور، چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز.
• محمدباقر، مجلسی (1386). بحارالانوار، چاپ چهارم: قم: انتشارات اسلامیه.
• مشیر سلیمی، علی‌اکبر (1344). سخنوران نابینا- کوران روشن‌بین، تهران: انتشارات علمی.
• موسوی، میرسجاد (1383). آشنایی با ابزار و وسایل کمکی نابینایان. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی (به نشر).
• مولوی، جلال‌الدین (1370). مثنوی معنوی، دفتر دوم، به تصحیح رینولد نیکلسن، چاپ هشتم، تهران: انتشارات مولی.
• مولوی، جلال‌الدین (1370). مثنوی معنوی، دفتر سوم، به تصحیح رینولد نیکلسن، چاپ هشتم، تهران: انتشارات مولی.
• مولوی، جلال‌الدین محمدبلخی (1370). مثنوی مولوی، جلد اول، به تصحیح رینولد نیکلسن، چاپ هشتم، انتشارات مولی.
• نجفی، ابوالحسن. (1387). فرهنگ فارسی عامیانه. چاپ دوم. تهران: نیلوفر.
• نجم‌آبادی، محمود. (1371). تاریخ طب در ایران. جلد اول، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• ولک، رنه (1373). نظریه ادبیات، ترجمه پرویز مهاجر و ضیا موحد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• هالاهان، دانیل و کافمن، جیمز ام (1372). کودکان استثنایی، ترجمه فرهاد ماهر، جلد دوم، چاپ اول، تهران: انتشارات رشد.
• یوسفی، غلامحسین (1386). روانهای روشن، تهران: سخن.
• مقاله:
• حبیب‌وند، معصومه؛ منیری، حجت‌اله و تفضلی، صادق (1401). بررسی سبک فکری مثنوی، بررسی موردی واکاوی مفهوم احولیت در مثنوی معنوی، مجله سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (ادب فارسی)، شماره 80، صص 61-79.
• عاروان، کامران (1397). «وضعیت اجتماعی معلولان در دوران قاجار». دو فصلنامه علمی- پژوهشی تاریخ. سال سیزدهم، شماره 4، زمستان 1397، صص 16-37.