ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 2، اردیبهشت 1404 ، شماره پی در پی 108

کارکرد معناشناسی شناختی کاربردی تالمی در واکاوی غزلیات شمس

صفحه (61 - 74)
تینا نصیری ، جواد طاهری (نویسنده مسئول)، لیدا نامدار
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1403

چکیده

زمینه و هدف: معناشناسی، دانش دست یافتن به معنای یک متن است که نشانه های زبانی چون واژگان، جملات، آواها و نشانه های غیرزبانی بسان گفتمان سکوت، درنگهای موجود و داده های پیرامتنی را برای رسیدن به معنای مناسب ابیات، در برمیگیرد. معناشناسی شناختی کاربردی که زیرشاخه معناشناسی شناختی میباشد، نوپیدای مکتب معناشناسی است. نگرۀ لئونارد تالمی درباره معناشناسی شناختی کاربردی، از برجسته ترین اندیشه های باشنده در این گستره است. وی سه اصل اساسیِ طرحواره شدگی، ساختار مفهومی و مقوله بندی را برای معناشناسی شناختی کاربردی دانسته وکاربرد این نگره را در روشن سازی و گزارش اشعاری که دارای پیچیدگی معنایی هستند، میشناساند. در غزلیات شمس، از دید آشکاری معنا و مفهوم ابیات، گاهی با ابیاتی روبرو هستیم که دارای گنگی در سطح واژه یا گفتار هستند که مایه آشفتگی در شناخت معنای بیت میگردد. در این نوشتار، برپایه نظریه تالمی به بازنگری اینگونه ابیات پرداخته میشود.

روش پژوهش: روش پژوهش در این جستار، توصیفی- تحلیلی برمبنای مطالعات کتابخانه ای و نوشتارهای درپیوند و به ویژه نظریه معناشناسی کاربردی شناختی لئونارد تالمی است. جامعه آماری پژوهش، سی غزل نخستین دیوان غزلیات شمس است که ابیات دارای پیچیدگی معنایی از آنها برون آوری و وارسی شده اند.

یافته های پژوهش: یافته ها حاکی از آن است که نظریه معناشناسی شناختی کاربردی لئونارد تالمی، الگو و سنجه ای فراخور برای آفرینه هایی چون غزلیات شمس است که برخی ابیات آنها از گنگی و پیچیدگی معنایی برخوردارند.

دستاورد پژوهش: دستاورد نوشتار پیش رو چنین مینمایاند که از میان مصادیق سه‎گانه معناشناسی شناختی کاربردی در غزلیات شمس، مولفه «ساختار مفهومی» که در واقع، تناسب واژگان باهم در محورهمنشینی بیت است، بیشترین بسامد و کارکرد را در از میان بردن پیچیدگی ابیات غزلیات شمس در گستره آماری پژوهش داشته است.

کلمات کلیدی
مولوی , غزلیات شمس , معناشناسی شناختی کاربردی , تالمی , ساختار مفهومی , طرحواره , مقوله بندی

• اسداللهی، الله شکر.(1388). معناشناسی از دیدگاه کاترین کربرات-اورکیونی، تهران: علمی و فرهنگی.
• انوری ابیوردی، محمدبن علی.(1399). دیوان انوری، تهران: سنایی، چاپ دوم.
• پریشانزاده، سروناز و حسینی، مریم.(1396). «معناشناسی شناختی نور در اندیشه مولانا»، سومین همایش ملی متن پژوهی ادبی، صص 158-141.
• پایریز زنجانی، فائزه.(1389). شرح یکصد غزل اول دیوان شمس تبریزی، تهران: سوره مهر.
• ثروتیان، بهروز.(1386). شرح و نقد غزلیات شمس، تهران: امیرکبیر.
• جلال‌الدین محمد مولوی، (1388). کلیات شمس تبریزی، از روی نسخه تصحیح شده بدیع الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
• ............... (1389). کلیات شمس تبریزی (نسخه قونیه)، تصحیح توفیق سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، دو جلدی.
• ................، (1382). مثنوی معنوی، از روی نسخه تصحیح شده رینولد نیکلسون، تهران: اساطیر، چاپ سوم، جلد 1 و2.
• جمشیدی، فاطمه، شعیری، حمیدرضا.(1398). «تحلیل داستانهای کوتاه جمالزاده و اندرسن با رویکرد نشانه معناشناسی» (مطالعه موردی: کباب غاز و مرگ در جنگل)، دو فصلنامه بلاغت کاربردی و نقد بلاغی، سال چهارم، شماره 7، صص 94-71.
• جوینی، عطاملک بن محمد.(1399). تاریخ جهانگشا، تصحیح حبیب الله عباسی، جلد دوم، تهران: زوار، چاپ دوم.
• زمانی، کریم.(1401). شرح دیوان شمس تبریزی، تهران: علمی، دو جلدی.
• شعیری، حمیدرضا.(1391). مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1386). غزلیات شمس تبریزی، تهران: سخن، دو جلدی.
• عمید زنجانی، عباسعلی.(1366). پژوهشی در پیدایش و تحولات تصوف و عرفان، تهران: امیرکبیرشعیری، حمیدرضا.(1391). مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت.
• صفوی، کوروش.(1399). درآمدی بر معنی شناسی، تهران: سوره مهر.
• قائمی نیا، علیرضا، فتحی، علی.(1399). معناشناسی، تهران: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
• لیکاف، جورج و جانسون، مارک.(1403). استعاره هایی که با آنها زندگی میکنیم، ترجمه جهانشاه میرزابیگی، تهران: آگاه.
• ملاح، حسینعلی.(1382). حافظ و موسیقی، تهران: فرهنگ و هنر.
• گریینبرگ، ملانی و ایوِنز، ویوین .(1398). الف-ب زبان شناسی شناختی، ترجمه جهانشاه میرزابیگی، دو جلدی، تهران: آگه.
• Talmy, Leonard. (2000). Toward a cognitive semantics, 2 vol, MIT press.
• …………………….. (2003). The targeting system of language, the MIT press.