ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 12، اسفند 1403 ، شماره پی در پی 106

بررسی شعر افشانشی در دهۀ هفتاد با تکیه بر اشعار علی باباچاهی

صفحه (137 - 157)
لیلا امینی ، شهین اوجاق علیزاده (نویسنده مسئول)، سیده ماندانا هاشمی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1403

چکیده

زمینه و هدف: نظریۀ افشانشی ژاک دریدا شیوه ای از خوانش متن است که زیرمجموعۀ ساخت‌شکنی قرار میگیرد و بر اساس آن میتوان زمینه های تکثّر معنا را در متن مورد بررسی قرار داد. این اصطلاح در شعر دهۀ هفتاد با تغییر زمینۀ کاربرد، از ساحت خوانش به تولید متن تسرّی داده شد. شعر افشانشی زیرمجموعۀ شعر دهۀ هفتاد و شامل شعرهایی است که در رابطۀ بینامتنی شکل گرفته و طنز از عناصر اصلی آن به شمار میرود. در این پژوهش، مؤلفه های شعر افشانشی با تکیه بر اشعار علی باباچاهی مورد بررسی قرار میگیرد.

روش مطالعه: این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته است.

یافته ها: مهمترین و پربسامدترین مؤلفه های شعر افشانشی در شعر باباچاهی عبارتند از: چندصدایی، سپیدخوانی و مشارکت خواننده در متن، زبان‌پریشی و مجنون‌نگاری، طنز و نقیضه گویی، درهم‌آمیزی زمانی، چهرۀ متکثّر و چندوجهی عاشق و معشوق، و بینامتنیت. لازم به ذکر است بنیان و زمینۀ اکثر این مؤلفه ها و شگردها، بینامتنیت است.

نتیجه گیری: باباچاهی با تکیه بر ارجاعات بینامتنی، بخشی از کلمات و مفاهیم شعر را از متون کهن، تصنیفها، ترانه ها و مثلهای عامیانه گرفته است. این ارجاعات که در بیشتر اشعار دورۀ چهارم شعر باباچاهی به چشم میخورد بصورت تلویحی یا آشکار، در سراسر شعر منتشر شده اند. اینگونه شعرها، ضمن حفظ تعدادی از ویژگیهای پیشین شعر باباچاهی، از منظر زبان، ساختار و محور عمودی و افقی تفاوتهای آشکاری دارند و پاره ای از مؤلفه هایی که در شعرهای پیشین باباچاهی در مرکز توجه قرار ندارند، در شعر افشانشی توجه بیشتری را برمی‌انگیزند.

کلمات کلیدی
شعر دهۀ هفتاد , شعر افشانشی , ژاک دریدا , بینامتنیت , علی باباچاهی.

• احمدی، بابک. (1375). ساختار و تأویل متن، 2جلد، تهران: نشر مرکز.
• ایوتادیه، ژان. (1378). نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمۀ مهشید نونهالی، تهران: نیلوفر.
• باباچاهی، علی. (1375). نم‌نم بارانم، تهران: دارینوش.
• باباچاهی، علی. (1376). گزاره های منفرد (بررسی انتقادی شعر امروز ایران)، جلد یک، تهران: نارنج.
• باباچاهی، علی. (1379). عقل عذابم میدهد، تهران: همراه.
• باباچاهی، علی. (1381). سه دهه شاعران حرفه ای، تهران: ویستار.
• باباچاهی، علی. (1382). رفته بودم به صید نهنگ، مشهد: پاندا.
• باباچاهی، علی. (1385). بیرون پریدن از صف، به کوشش مازیار نیستانی، کرمان: مفرغ نگار.
• باباچاهی، علی. (1388). فقط از پریان دریایی زخم زبان نمیخورد، شیراز: نوید شیراز.
• باباچاهی، علی. (1390). گلباران هزار روزه، تهران: مروارید.
• باباچاهی، علی. (1391). دنیا اشتباه میکند، تهران: نگاه.
• بارت، رولان. (1378). از کار به متن، ترجمۀ صفیه روحی، چاپ در مجموعه مقالات «سرگشتگی نشانه ها (نمونه هایی از نقد پسامدرن)»، به کوشش مانی حقیقی، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز، صص179-189.
• حافظ، خواجه شمس‌الدین محمد. (1381). دیوان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی‌علیشاه.
• دریدا، ژاک. (1381). مواضع، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
• سلدن، رامان و ویدوسون، پیتر. (1384). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ پنجم، تهران: طرح نو.
• ضیمران، محمد. (1379). ژاک دریدا و متافیزیک حضور، تهران: هرمس.
• لوطیج، محمد. (1392). هفتاد گل زرد (علی باباچاهی در وضعیت دیگر) تهران: سرزمین اهورایی.
• میرزایی، مهرداد. (1392). «گسست-پیوستهای زیبایی‌شناختی در شعر دهه هفتاد»، مجلۀ گردشگران فرهنگی، (9) 4، صص11-25.
• هارلند، ریچارد. (1380). ابرساختگرایی (فلسفۀ ساختگرایی و پساساختگرایی)، ترجمۀ فرزان سجودی، تهران: پژوهشگاه حوزۀ هنری.