ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 11، بهمن 1403 ، شماره پی در پی 105

تبیین و تحلیل سبک‌شناسی لایه ای هشتمین سفر سندباد (اثر نمایشی ـ ادبی بهرام بیضایی)

صفحه (317 - 330)
یداله طالشی (نویسنده مسئول)، زهره فدایی وشکی ، سولماز رزاق‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1403

چکیده

زمینه و هدف: سبک‌شناسی لایه ای به عنوان شاخه ای از سبک‌شناسی نوین که در آن نقش و ارزش ساختاری و محتوایی آثار در پنج لایه آوایی، واژگانی، نحوی و معنایی برای نشان دادن ایدئولوژی حاکم بر متن مورد استفاده قرار میگیرد و استفاده از این شیوه، متن را از آشفتگی و تداخل معنایی باز میدارد. در مقاله حاضر هشتمین سفر سندباد نمایشنامه ای است از بهرام بیضایی به عنوان نویسنده ای خلاق را بر اساس مؤلفه سبک‌شناسی لایه ای انتخاب گردید و مشخص نمودیم که وی چگونه توانسته است جلوه های زیباشناسانه این اثر هنری را با شگردهای متنوع سبکی و فنون ادبی به ظهور برساند و همچنین چگونه با تحلیل مبانی سبک‌ساز در لایه های مختلف می‌توان به پیام‌های فکری حاکم بر متن اثر پی برد.

روش مطالعه: روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای هشتمین سفر سندباد با استفاده از مؤلفه های سبک‌شناسی لایه ای و شواهد درون‌متنی مورد بررسی قرار میگیرد.

یافته ها: شخصیت اصلی داستان با پشت‌سر گذاشتن تجربه های سخت از مرحله نادانی و ناخودآگاهی به درجه دانایی و خودآگاهی میرسد. یعنی به نوعی فرایند خودشناسی و بازشناسی ضرب آهنگهای آوایی و تکرار موسیقی هجاها و واژه ها با بسامد بالا به تولید نثر موزون و شاعرانه در این نمایش‌نامه است.

نتیجه گیری: بیضایی با تلفیق زبان کهنه و نو، بیان روایی، جلوه های بلاغی، تصویرهای عینی و ذهنی، انواع هنجارگریزی، آشنازدایی و ... سبک جدیدی را به عنوان سبک فردی با عنوان نمایشنامه های شاعرانه و نثر فاخر هنری خلق کند و همچنین نه تنها این اثر نمایشی وی، بلکه تمام آثار نمایشی او بهترین نمونه برای تبیین مؤلفه های سبک‌شناسی لایه ای است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی لایه ای , نمایشنامه , بهرام بیضایی , لایه آوایی , لایه معنایی

• بیضایی، بهرام. (1350). هشتمین سفر سندباد. چ اول. تهران: جوانه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1391). موسیقی شعر. چ سیزدهم. تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1397). صور خیال در شعر فارسی. چ اول. تهران
• غلامرضایی، محمد. (1359). سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو. چ چهارم. تهران: جامی.
• فتوحی، محمد. (1398). سبک‌شناسی نظریه ها، رویکردها و روشها. چ چهارم. تهران: سخن.
• محسنی‌نیا، ناصر؛ ابوالقاسمی، محسن؛ صدرایی، رقیه. (1399). سبک‌شناسی لایه ا‌ی آثار برجسته عرفانی حکیم ملاعباسعلی کیوان قزوینی در دو لایه واژگانی و ایدئولوژیک. ماهنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال 13، شماره 5، شماره 51.
• ناتل خانلری، پرویز. (1345). کتاب شعر و هنر. تهران: بینا.
• وحیدیان کامیار، تقی. (1379). بدیع از دیدگاه زیباشناسی. تهران: دوستان.
• ‌وحیدیان کامیار، تقی. (1383). فرهنگ نام‌آوایی فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی.