ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 10، دی 1403 ، شماره پی در پی 104

بررسی ارتباط غیرکلامی در طبقات‌الصوفیه خواجه ‌عبدالله انصاری

صفحه (217 - 239)
میلاد موحدی راد ، مرتضی محسنی (نویسنده مسئول)، مسعود روحانی ، احمد غنی‌پور ملکشاه
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1403

چکیده

زمینه و هدف: در آثار ادبی برای انتقال مفاهیم و پیامها، از ارتباطهای کلامی و غیرکلامی بهره جسته میشود. ارتباط غیرکلامی استفاده از حرکات بدن، آواها، حالتهای چهره، پوشش، مکان و زمان در جریان برقراری ارتباط با مخاطبست. در این مقاله سعی شده است تا طبقات‌الصوفیه از منظر ارتباطات غیرکلامی تحلیل و نشان داده شود که خواجه ‌عبدالله انصاری از انواع ارتباطات غیرکلامی برای روایت کتاب بهره گرفته است و انواع رفتارهای غیرکلامی مثل حرکات و اشارات بدن، مکان، مصنوعات، رفتارهای چهره، تماسهای بدنی، تحلیل، طبقه بندی و بررسی شده است. هدف این مقاله معرفی، طبقه بندی، رمزگشایی و تحلیل انواع ارتباطات غیرکلامی در طبقات‌الصوفیه است تا نشان داده شود که چگونه زبان بدن میتواند کارکردهایی چون کنترل کردن، مکمّل بودن، تاکید کردن و جانشین شدن را در کنار گفتگوهای کلامی داشته باشد.

روشها: در پژوهش پیش رو، با روش توصیفی - تحلیلی ارتباطهای غیرکلامی طبقات‌الصوفیه تحلیل ‌شده است.

یافته ها: بنظر میرسد در متون تذکره ای، علاوه بر نمونه های عمومی ارتباطات غیرکلامی، نمودهای ویژه ای وجود ‌دارد که مختص به همین نوع متنست. دسته بندی و پرداختن به این نوع نمودهای ویژه و مختص است که میتواند موجب تمایز این پژوهش از دیگر آثار در این زمینه شود. اشاره های غیر‌کلامی، طبقات‌الصوفیه را تفسیرپذیر، عمیق و چندمعنا کرده است؛ چنانکه هر مخاطب با توجه به پیشینه فرهنگی و اجتماعی خود قادر خواهد بود به تفسیر و رمزگشایی متن طبقات‌الصوفیه بپردازد.

نتیجه گیری: بررسیها نشان ‌میدهد که ارتباطات غیرکلامی در طبقات‌الصوفیه بیشتر برای جانشینی پیام کلامی بکاررفته اند و مؤلفه ظاهر فیزیکی بدلیل بیان مقاصد تربیتی و موقعیتهای فردی و اجتماعی، بیشترین کاربرد را داشته است و از میان مؤلفه رفتارهای فیزیکی، رفتار غیرکلامی دست، به دلیل حرکت به سوی خدا و دستگیری(ضمن معنای کنایی) در سیروسلوک عرفانی و تربیت دینی بالاترین بسامد و رفتار فیزیکی سر، درمیان این مؤلفه ها، کمترین بسامد را دارد و از آنجا که در عرفان سرسپردن به غیر خدا مضموم و ناپسندست کم بسامد بودن این رفتار قابل توجه و تاملست.

کلمات کلیدی
زبان بدن , ارتباط غیرکلامی , تذکره , طبقات‌الصوفیه , خواجه عبدالله انصاری.

• ـ احمدی،بابک.(۱۳۸۸).از نشانه های تصویری تا متن: به سوی نشانه شناسی ارتباط دیداری. چاپ هشتم. تهران: نشر مرکز.
• ـ افراخته،الهیار و فاطمه مدرسی.(۱۳۹۹). «روابط غیرکلامی در غزلیات شمس». فصلنامه کارنامۀ متون ادبی دوره عراقی. سال اول. شماره ۱.صص ۱ـ۲۰.
• ـ انصاری هروی،خواجه عبدالله.(۱۳۶۲).طبقات‌الصوفیه.مقابله و تصحیح محمدسرو مولایی، تهران: انتشارات توس.
• ـ باقری، مهری.(۱۳۹۰). مقدمات زبانشناسی.چاپ پانزدهم.تهران: نشر قطره.
• ـ برکو،ری ام.(۱۳۹۳). مدیریت ارتباطات فردی و عمومی، ترجمه سید محمد اعرابی و داوود ایزدی.چاپ هشتم. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
• ـ ساروخانی، باقر.(۱۳۸۷).جامعه شناسی ارتباطات. چاپ بیستم. تهران: اطلاعات تهران.
• ـ سیدا، محمد.(۱۳۸۵). دوازده گام تا ارتباط موثر. چاپ دوم. تهران: مادر.
• ـ فربود نیا، بابک.(۱۳۹۲). نظریه ها و مفاهیم ارتباطات در روابط عمومی، روزنامه نگاری و تبلیغات. تهران: مکتب ماهان.
• ـ فرهنگی، علی اکبر.(۱۳۷۳).مبانی ارتباطات انسانی. ج۱. چاپ اول، تهران: تایمز.
• ـ فرگاس، جوزف پی.(۱۳۷۳). روانشناسی تعامل اجتماعی.ترجمه مهرداد فیروز بخت و خشایار بیگی، تهران: ابجد.
• ـ جهانگیری، نادر.(۱۳۷۸). زبان:بازتاب زمان،فرهنگ و اندیشه.چ ۲. تهران: پورنگ.
• ـ جیمز، جودی.(۱۳۷۷). کلام جسم.ترجمه آرین بوک. چاپ اول. تهران: نسل نواندیش.
• ـ دادجو، دره.(۱۳۸۶).موسیقی شعر حافظ. تهران: زرباف.
• ـ دیمیک، سالی.(۱۳۸۵).ارتباط موفقیت آمیز با NLP ترجمه علی اسماعیلی. چ۲. تهران: شباهنگ.
• ـ ریچموند،ویرجینیاپی و جمیزمک کروسکی.(۱۳۸۸).رفتارهای غیرکلامی در روابط میان‌فردی.(درسنامه ارتباط غیرکلامی).ترجمه فاطمه السادات موسوی و ژیلا عبدالله پور. زیرنظرغلامرضا آذری. چاپ دوم. تهران: دانژه.
• ـ کونکه،الیزابت.(۱۳۹۱).زبان بدن(به زبان آدمیزاد).ترجمه زهرا نعمتی.چاپ هشتم. تهران: هیرمند.
• ـ کول، کریس، (۱۳۷۷).نظریه های ارتباطات. ترجمه شاهو صبار. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
• ـ گیل، دیوید و بریجت ادمز.(۱۳۸۴).الفبای ارتباطات. مترجمان: رامین کریمیان، محمد نبوی و مهران مهاجر. تهران: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها.
• ـ لوبرتون، داوید.(۱۳۹۲). جامعه شناسی بدن. ترجمه ناصرفکوهی. تهران: ثالث.
• ـ لوپز، خوزه و جان اسکات.(۱۳۸۵).ساخت اجتماعی.ترجمه حسین قاضیان. تهران: نشر نی.
• ـ محمودی، مریم و دیگران.(۱۳۹۵).«ارتباطهای غیرکلامی در روایتهای تاریخ بیهقی». فصلنامه علمی‌پژوهشی کاوشنامه. سال ۱۷.شماره ۳۲.
• ـ محسنی، مرتضی و سید اسماعیل جعفری پطرودی. «بررسی و تحلیل ارتباطات غیرکلامی در طبقات‌الصوفیه خواجه عبدالله انصاری». مطالعات زبانی و بلاغی. سال ۸.شماره ۱۵.صص ۱۵۹ـ۱۹۰.
• ـ .................... (۱۳۹۶)«نقش کنایه در ارتباطهای غیرکلامی تاریخ بیهقی». فصلنامه پژوهشهای ادبی و بلاغی. سال ششم. شماره ۲۱، زمستان ، صص ۱۱ـ۲۸.
• ـ محسنیان راد، مهدی.(۱۳۸۹). ارتباط شناسی. چاپ دهم. تهران: سروش.
• ـ مولکو، سامی.(۱۳۹۵). زبان تن(راهنمای تعبیر اشاره ها و حرکات بدن). برگردان امید نوری خواجوی. تهران: نشر باد.
• ـ وود، جولیاتی.(۱۳۸۳).ارتباط میان فردی ـ روانشناسی تعامل اجتماعی.ترجمه مهرداد فیروز بخت. چاپ دوم. تهران: مهتاب