ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 8، آبان 1403 ، شماره پی در پی 102

بررسی سبک‌شناسی غزلهای قوام‌الدین محمد یزدی (صائنی)

صفحه (141 - 162)
الهام معینیان ، مهرداد چترائی عزیزآبادی (نویسنده مسئول)، عطامحمد رادمنش
تاریخ دریافت مقاله : دی 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1403

چکیده

زمینه و هدف: قوام‌الدین محمد یزدی از شاعران قرن نهم (م 830 هـ .ق) است که مجموعه کلیاتی شامل قصاید، غزلیات، ملمعات و منشأت از وی بر جای مانده است. کلیات قوام‌الدین محمد یزدی تاکنون از منظر سبکشناسی مورد مطالعه قرار نگرفته است. هدف اصلی این جستار، تحلیل سبک شناسانه پنجاه غزل منتخب از غزلیات وی است که در آن شاخصه های سبکی در حوزۀ زبانی، ادبی و فکری، مورد تحلیل و واکاوی قرار خواهد گرفت تا خوانندگان و مخاطبان با ویژگیها و شاخصه های شعری قوام‌الدین محمد یزدی و غزلیات او آشنا شوند.

روش پژوهش: شیوۀ مطالعه در پژوهش پیش‌رو بروش توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است. محدوده و جامعۀ آماری مورد بررسی، پنجاه غزل از کلیات وی میباشد که نسخۀ اصلی آن به شمارۀ 1359 ف در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران موجود میباشد و در رساله دکتری الهام معینیان مورد تصحیح قرار گرفته است.

یافته های پژوهش: قوام‌الدین محمد یزدی با استفاده از زبان ساده، دور از پیچیدگی، قافیه و ردیفهای آهنگین، انواع تکرار صامت و مصوت و جناس، موسیقی خاصی به اشعار خویش بخشیده است. واژه های عربی کمتر مورد توجه شاعر قرار گرفته است و واژه ها بیشتر از نوع حسی هستند. در سطح ادبی بسامد تشبیه حسی به حسی و استعارۀ مصرحه بیشتر است و نیز کاربرد فراوان آرایه های تلمیح، تناسب و تضاد جالب توجه است. در سطح فکری نیز گرایش شاعر به عشق ملاحظه میشود.

نتیجه پژوهش: بررسی ما در غزلیات قوام‌الدین محمد یزدی نشان داد که شاعر در حوزه های سه گانه سبک زبانی، ادبی و فکری بصورت نسبتاً موفقی عمل نموده است. ردیف در غزلیات قوام‌الدین محمد بصورت متعادل بکار رفته و واژه های حسی، جملات اسمی، جابجایی متمم و مفعول، گونه های مختلف صورخیال از جمله تشبیه و استعاره و موضوع عشق از جمله ویژگیهای ادبی و فکری غزلیات اوست.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , غزلیات قوام‌الدین محمد یزدی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری.

• اسلامی ندوشن. محمد علی (1374). جام جهان‌بین. چاپ ششم. تهران: جامی، ص 288.
• بهار. محمد تقی (۱۳۹۱). سبک شناسی. جلد اول، چاپ دوازدهم. تهران: زوار، ص 18.
• جرجانی. عبدالقادر (1389). اسرارالبلاغه. ترجمه: جلیل تجلیل. چاپ پنجم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص 72.
• چوگانی. نعمت‌الله و دیگران (1401). «ملامتیه و بازخوانی و نقد آن از نگاه هجویری». پژوهشنامه مذاهب اسلامی. سال نهم. شمارۀ هجدهم. صص 456 ـ 487.
• زرین‌کوب. عبدالحسین (۱۳۹۵). شعر بی دروغ؛ شعر بی نقاب. چاپ یازدهم. تهران: علمی، ص22.
• شفیعی‌کدکنی. محمدرضا (1393). موسیقی شعر. چاپ چهارم. تهران: آگاه، صص 9 ـ 391 ـ 124 ـ 301-392.
• __________________(1395). ادوار شعر فارسی. چاپ نهم. تهران: سخن، ص16.
• شمیسا. سیروس (1384). کلیات سبک‌شناسی. تهران: میترا، ص 157-17.
• ___________ (1398). نگاهی تازه به بدیع. ویرایش دوم. تهران: میترا، صص 72 ـ 107.
• ___________ (1401). بیان. چاپ پنجم. تهران: میترا، ص 128.
• طوسی. نصیرالدین (1369). معیارالاشعار. تصحیح: جلیل تجلیل. تهران: جامی، ص 149.
• علی‌پور. مصطفی (1378). ساختار زبان شعر امروز. تهران: فردوس، ص 89.
• فتوحی رود معجنی. محمود (1395). سبک‌شناسی (نظریه ها، رویکردها و روشها). چاپ سوم. تهران: انتشارات سخن، ص 251.
• فرشیدورد. خسرو(1382). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی. جلد 2. تهران: امیرکبیر، ص 381.
• نیکوبخت. ناصر (1394). «بررسی نقش موسیقایی در غزل محمد علی بهمنی». فصلنامه علمی ـ تخصصی درّ دری. شماره شانزدهم. صص 49 ـ 60.
• وحیدیان کامیار. تقی (1375). بدیع از نگاه زیبایی‌شناسی. صص 28 ـ 30ـ 23 ـ 42.
• _______________ (1379). وزن و قافیه شعر فارسی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، صص 23 ـ 24.
• _______________ (1394). بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. چاپ هفتم. تهران: سمت، ص 32.