ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 7، مهر 1403 ، شماره پی در پی 101

تحلیل سویه های دراماتیک مناظره خسرو با فرهاد در خسرو و شیرین نظامی با مرکزیت دیالوگ

صفحه (213 - 231)
فاطمه مدرسی (نویسنده مسئول)، کمال رسولیان
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1402

چکیده

زمینه و هدف: دیالوگ، واژه ای فرانسوی مأخوذ از یونانی به ‌معنی گفت‌و‌گو، سخنانی است که میان شخصیتهای یک نمایشنامه رد و بدل میشود. دیالوگ، مهم‌ترین بخش یک نمایش است و هنرپیشه های هر درامی از طریق این فن نموده میشوند و پرورش می‌یابند. هر اثر ادبی را نیز که به صورت مکالمه بین دو تن یا بیشتر باشد دیالوگ خوانند.

روش مطالعه: در این پژوهش، با استناد به منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی – تحلیلی، تلاش میشود سویه های غم‌انگیز و دراماتیک مناظره خسرو با فرهاد در خسرو و شیرین نظامی در شکل سنّتی آن و با مرکزیت دیالوگ بررسی و تحلیل شود.

یافته ها: نوع ادبی مناظره سرایی یکی از قالبها و متدهای شعر و نثر فارسی است که شاعران مناظره سرا و نویسندگان عموماً این فرم ادبی را در اَشکال مختلفی همچون سنّتی‌(‌‌رویارویی فرد با فرد بصورت دیالوگ‌) و جدید‌(‌تقابل فرد با خود به صورت مونولوگ‌)‌ برای اظهار مصادیق گوناگونی چون پند، حکمت، اخلاق، احساس و عاطفه و مسائل اجتماعی بکار میگیرند. مناظره غالباً با استفاده از ابزار سؤال و جواب ایجاد میشود و سائل یا مجیب هر یک در موقعیت مورد نظر خود باید با احکام مناظراتی از تنگنای جدل خارج شوند. مناظره خسرو با فرهاد از مشهورترین مناظره های ادب فارسی است که نظامی توانسته است در آن به بهترین شکل ممکن ستیزهای میان نمایندگان دو قشر مُرفّه و بینوای جامعه روزگار خود «‌خسرو و فرهاد‌» را به نمایش درآورد.

نتیجه گیری: ناهمگونی موقعیت طرفین مناظره، موضوع تضاد و دوگانگی را در وجود چهره های روایت شاخصتر میسازد و موجب میشود که این مناظره تراژیک و ناعادلانه تمام شود؛ چرا که دو طرف مناظره، دیالوگهای خود را از دو جایگاه متفاوت به منصّه ظهور میگذارند.

کلمات کلیدی
نظامی , خسرو و شیرین , خسرو و فرهاد , دراماتیک , دیالوگ , مناظره.

• استن، آلن و ساوانا، جرج (‌1384‌). نشانه شناسی متن و اجرای تئاتری. ترجمه داوود زینلو. تهران: سوره مهر.
• الیاس‌بن‌یوسف، محمد. ( 1335 ).کلیات دیوان حکیم نظامی گنجه ای‌. از روی متن تصحیح شده وحید دستگردی، مؤسسه مطبوعاتی امیر‌کبیر.
• ایمن، لیلی. ( 1352 ). گذری در ادبیات کودکان. شورای کتاب کودک، تهران: چاپ افست.
• انوری، حسن. (‌1381‌). فرهنگ بزرگ سخن. جلد هفتم، تهران: انتشارات سخن.
• انوشه، حسن (1381). فرهنگنامه ادب فارسی،دانشنامه ادب فارسی.جلد دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• پنداری، یدالله (1378). گزینه اشعار پروین اعتصامی. تهران: مروارید.
• تمیم داری، احمد (1377). داستان های ایرانی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
• حمیدیان، سعید. (‌1402‌). خسرو و شیرین، با تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، چاپ بیست و سوم، تهران: نشر قطره
• داد، سیما (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
• رادویانی، عمر. (‌1374‌). ترجمان البلاغه. چاپ احمد آتش، چ3
• رستگار فسایی، منصور. (‌1372‌). انواع شعر فارسی. شیراز: نوید شیراز.
• زرین کوب، عبدالحسین (1354). نقد ادبی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• سارتر، ژان پل (1348) ادبیات چیست؟ ترجمه ابوالحسن نجفی؛ مصطفی رحیمی، تهران: انتشارات نیلوفر.
• شمیسا، سیروس. (‌1387‌). انواع ادبی. ویرایش چهارم، تهران: نشر میترا.
• صفا، ذبیح‌الله. (‌1371‌). تاریخ ادبیات در ایران. چاپ پنجم، تهران: انتشارات فردوس.
• غنیمی هلال، محمد (1373). ادبیات تطبیقی. ترجمه سید مرتضی آیت الله زاده شیرازی. تهران: امیرکبیر.
• میرصادقی، جمال (1394). عناصر داستان. چاپ نهم. تهران: انتشارات سخن.
• نجم دکتر، محمد‌یوسف. (‌1966م‌). فن القصّه. الطبعه الخامسه، بیروت: دارالثّقافه.
• یوسفی، غلامحسین. (1388). چشمه روشن‌( دیداری با شاعران ). تهران: انتشارات علمی.
• ذبیحی، رحمان و دیگران. (‌1402‌) تحلیل مناظره خسرو و فرهاد به روایت نظامی گنجوی و خانای قبادی از دیدگاه اصول همکاری گرایس. پژوهشنامه ادبیات کوردی، بهار و تابستان 1402، سال نهم، شماره 1، پیاپی 15، صص 112-97
• رسولیان، کمال. (‌1402‌). نقش ادبیات در تقویت هویت ملی و زبان یک ملت با تکیه بر شاهنامه و کوش‌نامه. دانشگاه محقق اردبیلی، همایش بین المللی پژوهش‌های تطبیقی ادبیات داستانی، زمستان 1402
• غنی‌پور، ملکشاه و دیگران. (‌1402‌) تحلیل و بررسی خسرو و شیرین نظامی با محوریت مناظره خسرو و فرهاد با استفاده از مؤلفه های رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف. کهن‌نامه ادب پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 14: شماره 1، بهار و تابستان 1402، صص 368-347
• گادامر، هانس گئورگ (‌بهار1379‌). زندگی: درنگیدن و مراقبه در زبان «‌اندیشه هایی در باب زبان و ادبیات‌» ترجمه محمد فرمانی، نامه فلسفه. شماره 9 صص 74-67
• مدرسی، فاطمه و رسولیان، کمال (‌1402‌). بررسی واژگان غیر‌مستعمل امروزی در اشعار رودکی. فصلنامه بین‌المللی علمی-تخصصی مطالعات زبان فارسی‌(‌شفای دل سابق‌)‌سال ششم، شماره سیزدهم، بهار 1402، صص 94-73.
• نوروزی، زینب. (‌1388‌). نقد ساختاری مناظره خسرو و فرهاد در منظومه غنایی خسرو و شیرین. پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال هفتم، شماره دوازدهم، بهار و تابستان 1388، صص 178-159.