ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 3، خرداد 1403 ، شماره پی در پی 97

بازشناخت واقعیت‌گریزی و تحلیل عنصر بزرگنمایی در اشعار شفیعی کدکنی

صفحه (119 - 132)
علی سلیمانی کوجانی ، قربانعلی ابراهیمی (نویسنده مسئول)، مرتضی رشیدی آشجردی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

زمینه و هدف: واقعیت‌گریزی، فرایندی زبانی مبتنی بر فرار از واقعیت است که اغلب در آثار ادبی، بویژه شعر، جلوه گر میشود. در کتب بلاغی سنتی فارسی، از واقعیت‌گریزی صحبتی به میان نیامده؛ اما بتفصیل به یکی از ابعاد آن یعنی بزرگنمایی در ذیل عناوینی چون اغراق و مبالغه و غلو پرداخته شده است.دراین مقاله عناصر بزرگنمایی در شعر شفیعی کدکنی بررسی شده است.

روش پژوهش: روش این پژوهش، توصیفی و تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای است. جامعه آماری تحقیق، مجموعه اشعار «طفلی به نام شادی» میباشد.

یافته ها: نمونه های واقعیت گریزی در شعر شفیعی کدکنی در سطح زبانی و سطح ادبی، با بزرگنمایی دیده میشود. در سطح زبانی، با کاربرد صفت ها، قیدها، شبه جمله و در سطح ادبی با کاربرد تشبیه، استعاره، کنایه، تضاد، تناقض، تکرار در بیان مفاهیمی همچون توصیف پدیده، وصف اندوه، بزرگنمایی کرده است. مهمترین ویژگی سبکی شعر او این است که وی با آمیختگی سطح زبانی و ادبی، به تلفیق شاعرانه دست یافته است.

نتیجه گیری: واقعیت‌گریزی در اشعار شفیعی کدکنی اغلب در بُعد بزرگنمایی بازتاب یافته است. بزرگنماییها در شعر شفیعی کدکنی به کمک اسمها و صفتها و شبه جمله ها و قیدهای خاص در تلاقی با آرایه های بیانی و بدیعی رخ داده اند و درهم‌آمیختگی آنها با یکدیگر سبب خیال‌انگیزی بیشتر، التذاذ هنری ژرفتر، عواطف و احساسات غلیظتر و زیبایی دوچندان در خواننده شده است.

کلمات کلیدی
واقعیت‌گریزی , بزرگنمایی , سطح زبانی , سطح ادبی , شفیعی کدکنی

• آقاحسینی، حسین، همتیان، محبوبه (1394) نگاهی تحلیلی به علم بیان، تهران: سمت
• اعلا، محسن(۱۴۰۰) «درآمیختن اغراق با ترفندهای دیگر ادبی»، نشریۀ رشد آموزش زبان و ادب فارسی، ش۱۳۲: صص۴۲-۴۸
• ایزدی، سهیلا، (1393) «بررسی فرایند واقعیت‌گریزی در زبان خودکار فارسی»،‌ مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، ش۳۳۱: صص ۱۶۵-۱۸۰
• راستگو، محمد(1382) هنر سخن‌آرایی، تهران: سمت
• روحانی، مسعود و عنایتی، محمد( ۱۳۸۸) «بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی (م.سرشک)»، نشریۀ پژوهش‌های ادب عرفانی، د۳، ش۳، صص۶۳-۹۰
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1399) طفلی به نام شادی، تهران: سخن
• شفیعی کدکنی، محمدرضا(1390) صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه
• شمیسا، سیروس(1371) نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس
• شمیسا، سیروس(1381) بیان، تهران: فردوس
• صفوی، کورش، (1394) از زبانشناسی به ادبیات (شعر)، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی
• کزازی، میرجلال الدین(1381) زیبایی شناسی سخن پارسی، بدیع، تهران: ماد وابسته به نشر مرکز
• غلام، محمد(1380) هنر و ادب فارسی، تهران: سازمان پژوهش و برنامه ریزی
• فشارکی، محمد(1379) نقد بدیع، تهران: سمت
• مبارک، وحید، حیدرنسب، فرحناز(1389) صورخیال در شعر شفیعی کدکنی، نامه پارسی، شم54: صص: 96 ـ 120
• میرصادقی، میمنت، (۱۳۷۶) واژه نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز
• وحیدیان کامیار، تقی( 1385) بدیع، تهران: سمت
• یوسفی، محمدرضا و بختیاری، مریم( ۱۳۹۶) «هنر حافظ در ترسیم فراز و فرود ابیات بر پایۀ عنصر تقابل»، نشریۀ شعرپژوهی، ش۳۳، صص۱۶۳-۱۸۸