ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 3، خرداد 1403 ، شماره پی در پی 97

بررسی احکام شرعی سرقت و شرب خمر در اشعار سنایی و سعدی و تفاوتها و شباهتهای آنها

صفحه (29 - 49)
اختر اسماعیل‌زاده ، محمد حجت (نویسنده مسئول)، جلال ایرانمنش
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1402

چکیده

زمینه و هدف: سنایی و سعدی در اشعار خود بارها از مسائل شرعی و فقهی سخن گفته اند و بخشی از رویکردهای خود را در زمینه های گوناگون با تکیه بر این مسائل و ابعاد وسیع معنایی آن، تبیین نموده اند. بر این پایه، در پژوهش پیشرو، هدف آن است که به دو مقولۀ شرعی سرقت و شرب خمر و احکام مربوط به آن، در شعر این شاعران بپردازد و در نهایت، فقه اسلام را از دریچه ای جدید و با نگرشی شاعرانه، مورد بررسی قرار دهد. سؤال اصلی تحقیق این است که سنایی و سعدی با کاربست اصطلاحات فقهی مذکور چه مفاهیمی را تشریح کرده و در اختیار مخاطبان قرار داده اند؟

روشها: این پژوهش با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: کلام سنایی و سعدی، مملو از اشارات مستقیم و غیرمستقیم به حدود شرعی است و آنان برای بیان مافی الضمیر خود، از هر ابرازی، از جمله اصطلاحات شرعی بهره برده اند. در نتیجه، همۀ نمونه های بکار رفته در اشعار آنها که حاوی مفاهیم مربوط به سرقت و شرب خمر است، دارای کارکرد فقهی نیست و جنبه ای چندوجهی دارد.

نتیجه گیری: شاعران مذکور، سعی کرده اند با بهره گیری از ظرفیتهای مفاهیم و اصطلاحات مربوط به حدود شرعی، پیامهای عرفانی و اخلاقی خود را در اختیار مخاطبانشان قرار دهند و از اینروی، اشعار آنها در بیشتر موارد، نه از دریچۀ فقاهت، بلکه از دریچۀ ادیبانه و عارفانه، قابل تحلیل و بررسی است.

کلمات کلیدی
سنایی , سعدی , شعر , احکام شرعی , فقه.

• قرآن کریم.
• پورجوادی، نصرالله. (1370). بادۀ عشق (1): سیر تاریخی معنای عرفانی باده یا می در شعر فارسی، مجلۀ نشر دانش، سال 11، شمارۀ 6، صص 13-4.
• پورحسن سنگری، علی. (1392). بررسی قصه های کلیله و دمنه از منظر جرم شناسی و سیاست جنایی، مجلۀ تعالی حقوق، شمارۀ 5، صص 185-161.
• الجزایری، عبدالرحمن (1425ق). الفقه علی المذاهب الاربعه، 5 مجلد، بی جا: مکتب الثقافه الدینیه.
• جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1374). ترمینولوژی حقوق، چاپ هفتم، تهران: گنج دانش.
• جلیلی، رضا. (1398). مقایسۀ تطبیقی خمریات عرفانی ابن فارض و حکیم نزاری قهستانی، مجلۀ پژوهش های تطبیقی زبان و ادبیات ملل، سال 5، شمارۀ 15، صص 148-127.
• حرعاملی، محمد بن حسن (1387). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بکوشش و تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، چاپ نهم، تهران: اسلامیه.
• رستمی، هادی و مولابیگی، علی. (1395). خوانش جرم شناسانۀ آثار سعدی با تأکید بر گلستان و بوستان، مجلۀ تحقیقات حقوقی، شمارۀ 77، صص 263-229.
• ذکاوتی قراگزلو، علیرضا. (1367). حافظ و ابن فارض، نشر دانش، شمارۀ 47، صص 9-3.
• سعدی، مصلح الدین (1383). کلیات سعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: شقایق.
• سنایی، مجدود بن آدم (1388). حدیقه الحقیقه، به تصحیح عزیزالله علیزاده، تهران: فردوس.
• _____________ (1387). دیوان اشعار، به تصحیح محمد بقایی، تهران: طاعتی.
• شاه محمدی، مریم. (1389). قواعد حقوقی در متون معاصر ادب پارسی، به راهنمایی دکتر نریمان فاخری، پایان-نامۀ دانشگاه پیام نور.
• شریف نسب، مریم. (1383). بررسی باده در مثنوی مولانا با نگاهی به خمریۀ ابن فارض، مجلۀ متن پژوهی ادبی دانشگاه علامه طباطبایی، شمارۀ 19، صص 204-190.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376). تازیانه های سلوک؛ نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی، تهران: آگه.
• صاحب بن عماد (1414ق). کافی الکفاه، اسماعیل بن حماد، بیروت: المحیط فی اللغه.
• طباطبایی، سیدعلی (1422ق). ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلایل، قم: نشر اسلامی.
• فاضل هندی، محمد بن حسن (1405ق). کشف اللثام، قم: کتابخانۀ مرعشی نجفی.
• فیض کاشانی، محمد بن مرتضی (1419ق). الصافی فی تفسیرالقرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
• کاشف الغطاء، محمدحسین (1388). اصل الشیعه، ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی، قم: مدرسۀ امام علی بن ابی طالب.
• نجفی، محمدحسن بن باقر (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
• نوری، محمداسماعیل (1384). آشنایی اجمالی با فقه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.