ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 1، فروردین 1403 ، شماره پی در پی 95

راه های پرورش معانی در اشعار عصر مشروطه (با تکیه بر اشعار میرزادۀ عشقی، ابوالقاسم لاهوتی و فرخی یزدی)

صفحه (51 - 73)
رضا پورجعفری ، سیما منصوری (نویسنده مسئول)، مسعود پاکدل ، منصوره تدینی
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1401

چکیده

زمینه و هدف: شاعران برای تغییر در طرز بیان و پرورش معانی و مضامین اشعارشان، از شگردهای متعدد و متنوعی بهره میگیرند که گروهی از این شگردها را «صنایع بیان» ‌مینامند. شگردهای دیگری نیز برای بیان تأثیرگذار و راه های پرورش معانی رواج دارد که بطور دقیق و خاص در مبحث صنایع ادبی بحث نمیشوند، اما بسان صنایع و گاه بیشتر از آنها، در ایجاد شعر تأثیرگذار مؤثرترند. از این روشها بعنوان «راه های پرورش معانی» یاد میشود. راه های پروراندن معانی و نوآوری در طرز بیان، اثر ادبی را از یکنواختی بیرون می‌آورد و باعث میشود مورد قبول خوانندگان باذوق و علاقه مند قرار بگیرد، به همین دلیل سخن هراندازه متنوع باشد به همان میزان برای مخاطب جذاب زنده و پویا خواهد بود. هدف اصلی این پژوهش، یافتن شیوه های پروراندن مطالب در اشعار عصر مشروطه است.

روش مطالعه: در این مقاله که به روش کتابخانه ای نگاشته شده است، روشهای پرورش معانی ‌در اشعار عصر مشروطه بررسی و تحلیل میشود.

یافته ها: از بین راه های پروراندن معانی‌‌، در اشعار دورۀ مشروطه از حکایت و روایتگری، توصیف، تشبیه، تمثیل و طنز و مطایبه بیشتر استفاده شده است.

نتیجه گیری: شاعران این دوره، در توصیفات خود به جزئیات و طبیعت توجه بسیاری دارند و برای ذکر حداکثر جزئیات و برای توصیف دقیق از هنر فضاسازی بهره گرفته اند. شاعران مشروطه برای ابلاغ اندیشه های اصلاحی و پیامهای انقلابی‌ خود، به تمثیل و طنز روی می‌آورند و آن را بسان یکی از راه های پرورش معانی به خدمت میگیرند.

کلمات کلیدی
شعر مشروطه , پرورش معانی , عشقی , فرخی , لاهوتی

• آجودانی، ماشالله. (1385). یا مرگ یا تجدد، چاپ سوم، تهران: اختران.
• آرین‌پور، یحیی. (1379). از صبا تا نیما، چاپ هفتم، تهران: زوار.
• پورنامداریان، تقی. (1384). در سایۀ آفتاب (شعر فارسی و ساخت‌شکنی در شعر مولوی) چاپ دوم، تهران: سخن.
• ثروت، منصور. (1387). ‌‌آشنایی با مکتب‌های ادبی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
• جعفری، مسعود. (1386). سیر رمانتیسم در ایران از مشروطه تا نیما، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.
• جهان‌آرا، عادل. (1377). ادبیات سیاسی عصر مشروطه، تأملی بر اشعار فرخی یزدی و میرزادۀ عشقی، نشریۀ ابرار، شمارۀ 77-1-30، ص: 7.
• حق‌شناس، علی‌محمد. (1382). زبان و ادب فارسی در گذرگاه سنت و مدرنیته، تهران: آگه.
• خداوردی، صابر. (1376). ‌‌‌ادبیات قرن بیستم ایران، چاپ اول، پاریس: نشر آرش.
• رزم‌جو، حسین. (1374). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات آستان قدس رضوی.
• روزبه، محمدرضا .(1386). سیر تحول غزل فارسی از مشروطه تا انقلاب، تهران، نشر روزنه.
• سپانلو، محمدعلی. (1376). ‌شهر شعر لاهوتی، چاپ اول، تهران: نشر علم.
• سمیعی گیلانی، احمد. (1383). نگارش و ویرایش، ‌ تهران: انتشارات سمت.
• ‌شفق، اسماعیل .(1384). لحن حماسی در شعر فرخی یزدی، نشریه گیلان ما، سال پنجم، شماره.2.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1366). صورخیال در شعر فارسی، چاپ سوم، تهران: آگاه.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا .(1359). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، چاپ اول، تهران، انتشارات طوس.
• عرفانی بیضائی، محمدجواد. (1383). بررسی صور خیال در غزلیات فرخی یزدی به عنوان ویژگـی سـبک خـاص او، کاوشنامه، شماره 9.
• عشقی، سیدمحمدرضا. (1324). کلیات مصور عشقی، به اهتمام علی‌اکبر سلیمی، تهران: چاپخانۀ بانک ملی.
• علو‌ی، بزرگ. (1386). ‌‌تاریخ ادبیات معاصر ایران، سعید فیروزآباد‌ی، چاپ اول، تهران: جامی.
• فرخی یزدی .(1363). دیوان، به اهتمام حسین مکّی، (چاپ هفتم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
• لاهوتی، ابوالقاسم. (1357). دیوان اشعار لاهوتی، تهران: نوشین.
• کریمی حکاک، احمد. (1384). طلیعۀ تجدد در شعر فارسی، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: مروارید.
• وزین پور، نادر. (1378). بر سمند سخن، چاپ نهم، تهران: انتشارات فروغی.
• یوسفی، غلامحسین. (1376). دیداری با اهل‌قلم، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی.