ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 10، دی 1402 ، شماره پی در پی 92

تحلیل ریخت‌شناسی منظومۀ ویس و رامین بر اساس الگوهای ریخت‌شناسی ولادیمیر پراپ

صفحه (187 - 208)
زهره سرمد (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1402

چکیده

زمینه و هدف: فرمالیسم یکی از مکتبهای نقد ادبی است که به صورت و فرم اثر ادبی توجه دارد و در پیدایی نظریه ساختارگرایی، نقش عمده ای داشته است. بهترین حوزه جهت نظریه های فرمالیستی و ساختارگرایی، قصه های عامیانه، فولکوریک و بومی است. بنا بر دیدگاه فرمالیستی همه این قصه ها ضمن داشتن پرسوناژهای متغیر، خویشکاری، کارکرد و کنشهای محدود و مشخصی دارند. منظومۀ ویس و رامین نیز ژانر عاشقانه ای با پرسوناژهای متغیر و کنشهای مشخص است. در این مقاله سعی بر این است که نقشمایه های داستان ویس و رامین، بر اساس الگوی ساختاری ولادیمیر پراپ مورد بررسی قرار گیرد تا از این رهگذر به همسانی کنشهای شخصیتهای داستانهای عاشقانه، در صورتهای مختلف داستان پی برد.

روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله توصیفی – تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به طریق مطالعه، فیشبرداری و نمونه برداری از اسناد و مدارک کتابخانه ای و بانکهای اطلاعاتی است.

یافته ها: منظومۀ ویس و رامین دَه تعلیق، سه ‌نقطۀ اوج و هفده کارکرد دارد. شخصیتها به دو دستۀ اصلی و فرعی تقسیم میشوند که ویس و رامین در زمرۀ شخصیتهای اصلی و موبد، شیرو، دایه، ویرو، زرد و گل جزو شخصیتهای فرعی به شمار میروند. از زاویۀ تقسیم‌بندی پراپ، هفت نقشمایه در این منظومه وجود دارد که در دو گروه شخصیتهای کنشگر و کنش‌پذیر، تقسیم میشوند. ویس و رامین، در زمرۀ کنشگران فاعلی، و موبد و گل جزو کنشگران مفعولی، قربانی و بهره ور به شمار میروند.

نتیجه گیری: بر اساس الگوی ساختارگرایی ولادیمیر پراپ، میتوان به این نتیجه رسید که در داستانهای غنایی هم با وجود صورتهای مختلف و تعدد شخصیتها، خویشکاری، کارکرد و کنشها محدود و مشخص هستند.

کلمات کلیدی
ویس و رامین , ولادیمیر پراپ , ساختار‌گرایی , ریخت شناسی

• اسعد گرگانی، فخرالدین (1337) ویس و رامین. به اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: بنگاه نشر اندیشه.
• ایگلتون، تری (1368) پیش‌درآمدی بر نظریۀ ادبی. ترجمه عباس مخبر. تهران: نشر مرکز.
• برنتس، یوهاس (1387) مبانی نظریۀ ادبی. ترجمه محمد‌رضا ابوالقاسمی. تهران: ماهی.
• پراپ، ولادیمیر (1368) ریخت‌شناسی قصه های پریـان. ترجمه فریـدون بـدره ای. تهران: توس.
• تودوروف، تزوتان. (1385) نظریۀ ادبیات متنهایی از فرمالیستهای روس. تهران: اختران.
• دوبرو، هدر (1395). ژانر (نوع ادبی). ترجمه فرزانه طاهری. چ ۲. تهران: نشر مرکز.
• رفعت‌خواه، فاطمه و تسنیمی، علی. (1395) «تحلیل داستان ویس و رامین بر اساس نظریه های روایت‌شناسی»، یازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، دانشگاه گیلان، صص 1747-1774.
• سیف‌زاده، سید حسن (1379) مدرنیته و نظریه های جدید علم سیاست. تهران: دادگستر.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1396) رستاخیز ادبی (درس گفتارهایی دربارۀ نظریه ادبی صورتگران روس). چ ۴. تهران: سخن.
• علوی مقدم، مهیار (1381) نظریه های نقد ادبی معاصر (صورتگرایی و ساختارگرایی) با گذری بر کاربرد این نظریه ها در زبان و ادب فارسی. چ 2. تهران: سمت.
• گیدنز، آنتونی (1378) جامعه شناسی. ترجمه منوچهر صبوری کاشانی، تهران: نی.
• مکاریک، ایرناریما (1390) دانشنامۀ نظریه های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. چ 4. تهران: آگه.
• هارلند، ریچارد. (1385) درآمـدی تـاریخی بـر نظریـۀ ادبـی از افلاطـون تـا بـارت. گـروه مترجمان زیر نظر شاپور جورکش. چ 2. تهران: چشمه.