ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 10، دی 1402 ، شماره پی در پی 92

بررسی مقایسه ای و آسیب‌شناسانۀ طنز کودک و نوجوان با رویکرد نظریۀ روانشناسی اضطراب اساسی کارن هورنای

صفحه (167 - 185)
مهناز رحیمی‌مند ، مرتضی محسنی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1402

چکیده

زمینه و هدف: مقالۀ پیشِ ‌رو میزان بازتاب اضطراب اساسی طبق نظریۀ نقد روانشناسی کارن هورنای در داستانهای کودک و نوجوان را مورد بررسی قرار داده است تا به آسیب‌شناسی محتوای داستانهای طنز بپردازد. کارن هورنای ریشۀ بسیاری از رفتارهای پرخاشگرانه، تدافعی، انزوا و گاه مِهرطلبانۀ افراد را در کودکی آنان و ناشی از وجود اضطراب در محیط خانواده و جامعه میداند. نویسندگان پژوهش حاضر بر آنند تا دو مجموعۀ داستانی طنز کودک و نوجوان «من نوکر بابا نیستم» اثر احمد اکبرپور و «عشق خامه ای» اثر شهرام شفیعی را از دیدگاه روانشناسی کارن هورنای و موضوع اضطراب اساسی بررسی کنند تا مشخص شود فضای کدامیک از داستانهای ذکرشده سبب ایجاد اضطراب و تنش روحی در مخاطب کودک و نوجوان شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به ‌شیوۀ توصیفی-تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است.

یافته ها: در داستان من نوکر بابا نیستم شدّت تحقیر، ترس، اضطراب و انزوای شخصیت اصلی داستان بسیار زیاد است؛ تا جایی که شخصیت مضطرب و ازهم‌گسیختۀ داوود به دلیل استبداد پدر، دچار کابوسهای شبانه میگردد و به انزواطلبی بعنوان یکی از سازوکارهای دفاعی از نظر کارن هورنای متوسّل میشود. در مقابلش در داستان عشق خامه ای انسجام و عشق میان اعضای خانواده با زبانی طنز به تصویر کشیده شده است و به لحاظ مکانیسمهای اضطرابی، شاهد میزان کمتری از پریشانی و احساس حقارت هستیم.

نتیجه گیری: داستان عشق خامه ای اثر شفیعی در ترسیم شخصیتهای داستانی که از سلامت و صحّت روحی و روانی بیشتری برخوردارند، نسبت به داستان من نوکر بابا نیستم اثر اکبرپور، از موفقیت بیشتری برخوردار است و از این زاویه که وظیفۀ نویسندۀ کودک و نوجوان، بویژه در عرصۀ طنز، القای آرامش، امنیت و احساس کرامت است، به نظر میرسد موفقیت شهرام شفیعی در داستان عشق خامه ای بسیار بیشتر از داستان من نوکر بابا نیستم از اکبرپور میباشد.

کلمات کلیدی
نقد روانشناسی , کارن هورنای , ادبیات کودک و نوجوان , طنز , عشق خامه ای , من نوکر بابا نیستم.

• اسکارپیت، روبر. (1386). جامعه شناسی ادبیات. ترجمۀ مرتضی کتبی. تهران: سمت.
• اکبرپور، احمد. (1395). من نوکر بابا نیستم. تهران: افق.
• برزگر، ابراهیم. (1395). روانشناسی سیاسی. تهران: سمت.
• خسرونژاد، معصومه. (1382). معصومیت و تجربه؛ درآمدی بر فلسفۀ ادبیات کودک. تهران: نشر مرکز.
• خوروش، مهدی. (1394). روانشناسی شخصیت. اصفهان: سنا.
• رضایی، محمدعلی و دیگران. (1399 الف)، «بازنمایی اضطراب شخصیتی بر اساس نظریۀ کارن هورنای در رمان جزیرۀ سرگردانی سیمین دانشور»، فصلنامۀ علمی جستارنامۀ ادبیات تطبیقی، (12) 4، صص 87 ـ 115.
• رضایی، محمدعلی ودیگران. (1399ب)، «تحلیل روانکاوانۀ شخصیت دو قهرمان زن و مرد در رمان سووشون بر مبنای نظریۀ عصبیت کارن هورنای»، پژوهشنامۀ بین‌رشته ای ادبی؛ پژوهشگاه علوم انسانی مطالعات فرهنگی، (4) 2، صص 191 ـ 220.
• شفیعی، شهرام. (1383)، عشق خامه ای. تهران: سورۀ مهر.
• شولتز، دوان پی. و شولتز، سیدنی آلن. (1390). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. تهران: ویرایش.
• فیست، جس. و فیست، گریگوری. (1391). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. ویرایش هفتم. تهران: روان.
• لاندین، رابرت دبیلو. (1378). نظریه ها و نظامهای روانشناسی. ترجمۀ یحیی سیدمحمدی. تهران: ویرایش.
• ورنون، نوردیی. و کالوین، هال. (1379). راهنمای زندگینامه و نظریه های روانشناسان بزرگ. ترجمۀ احمد به‎پژوه و رمضان دولتی. تهران: تربیت.
• هورنای، کارن. (1384). شخصیت عصبی زمانۀ ما. ترجمۀ محمدجعفر مصفا. تهران: بهجت.
• هورنای، کارن. (1386). تضادهای درونی ما. ترجمۀ محمد‌جعفر مصفا. تهران: بهجت.
• هورنای، کارن. (1387). عصبیت و رشد آدمی. ترجمۀ محمد‌جعفر مصفا. تهران: بهجت.
• یاوری، حورا. (1384). زندگی در آینه؛ گفتارهایی در نقد ادبی. تهران: نیلوفر.