ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 7، مهر 1402 ، شماره پی در پی 89

تبیین و تحلیل جایگاه اجتماعی زنان در شهنشاهنامۀ تبریزی و تطبیق آن با شاهنامۀ فردوسی

صفحه (231 - 252)
حمیده مقدس ، حسنعلی عباسپور اسفدن (نویسنده مسئول)، وحید رویانی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : دی 1401

چکیده

زمینه و هدف: زنان بعنوان نیمه ای از پیکره بشریت، یکی از مهمترین مؤلفه های اجتماعی به شمار میروند که این امر از دیرباز مورد توجه بوده است. در این راستا منظومهحماسی شاهنامۀ فردوسی بعنوان اثری برآمده از میراث فرهنگی، تاریخی و اجتماعی ایران بسیار حائز اهمیت است. غنای این اثر و اهمیت آن به حدی است که منظومه های حماسی و تاریخی بسیاری به تقلید از آن نوشته شده است. شهنشاهنامۀ تبریزی نمونه ای از این موارد است. بررسی مقوله نگرش به زن و جایگاه وی در این دو حماسه نه تنها موقعیت و منزلت زنان در ایران باستان را مشخص میکند، بلکه نوع نگرش به زن در اجتماع از دوران حیات فردوسی تا پایان حکومت مغولان را نیز روشن میسازد. نگارندگان میکوشند جایگاه و نقش زن را در این دو اثر مهم بررسی و مقایسه نمایند.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: اگرچه در شهنشاهنامۀ تبریزی الفاظ و عبارات منفی درخصوص زنان به چشم نمیخورد، نگاه جنسیتی به زن و بهره گیری از زنان برای کامجویی، از شأن و منزلت زنان دوران ایلخانی میکاهد و زنان را فرو دست می انگارد و در حیطۀ خردمندی، فداکاری، وفاداری و فرمانروایی جایگاه و نقشهای فرعی برای ایشان قائل است. اما با وجود اینکه در شاهنامه اندک ابیات منفی درخصوص زنان به چشم میخورد، آنان نقشهای مهمتری در خلال داستانها بر عهده دارند و بیشتر مورد توجه واقع شده اند.

نتیجه گیری: زنان در شاهنامۀ فردوسی از جایگاه مناسبتری نسبت به زنان در شهنشاهنامه برخوردارند.

کلمات کلیدی
جایگاه اجتماعی , زنان , شاهنامۀ فردوسی , شهنشاهنامۀ تبریزی

• آیدنلو، سجاد، (1396)، «زنان در شاهنامه، تحقیقی ارزشمند و ترجمه ای نادرخور» مجلۀ آیینۀ پژوهش، (1) 28، صص97-110.
• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1387) آواها و ایماها، تهران: قطره.
• پاک نیا، محبوبه، (1385)، «خوانشی از زن در شاهنامه»، مجلۀ مطالعات زنان، (2) 4، صص 45-59.
• تبریزی، احمد، (1397)، شهنشاهنامه (تاریخ منظوم مغولان و ایلخانان قرن هشتم هجری)، تهران: سخن.
• حمیدیان، سعید، (1383)، درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: ناهید.
• خدیوپور، هادی و انصافی سرور، راحله، (1389)، «ﭼﻬﺮۀ زن در اﺳﻄﻮره و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﺤﺘﻮاى ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﯿﻬقی» فصلنامۀ تخصصی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 4، صص7-37.
• سرامی، قدمعلی، (1378)، از رنگ گل تا رنج خار؛ شکلشناسی قصه های شاهنامه، تهران: علمی و فرهنگی.
• شوکتی، آیت و دهقان، علی. (1396)، «مطالعۀ جایگاه زن در شاهنامه فردوسی»، فصلنامۀ بهارستان سخن، (35) 14، صص187-209.
• صفا، ذبیح الله، (1374)، حماسه سرایی در ایران از قدیمیترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم، تهران: رامین.
• عباسی، حجت و قبادی، حسینعلی، (1389)، «مقایسۀ جایگاه زن در شاهنامه فردوسی با ایلیاد و اودیسه هومر»، فصلنامۀ ادبیات حماسی و اسطوره شناختی، (19) 6، صص111-132.
• علینقی، حسین، (1390)، «تحلیل شخصیت و نقش زنان در داستانهای شاهنامه»، فصلنامۀ زن و فرهنگ، (9) 3، صص 59-81.
• فردوسی، ابوالقاسم، (1373) شاهنامه (بر اساس چاپ مسکو)، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
• کزازی، میر جلال الدین، (1370)، مازهای راز (جستارهایی در شاهنامه)، تهران: سعدی.
• کزازی، میر جلال الدین، (1400) شاهنامه پژوهان، سایت http:--shahnamehpajohan.ir
• گوهری کاخکی، مهشید و یاحقی، محمدجعفر، (1399)، «بازیابی مفهوم ایران در عصر ایلخانی»، پژوهشهای ایرانشناسی، (2) 10، صص 181-203.
• نوریان، مهدی، (1371)، «آفرین فردوسی از زبان پیشینیان»، فصلنامۀ هستی، اسفند، صص 131-164.
• نولدکه، تئودور، (1400)، حماسۀ ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی، تهران: نگاه.