ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 5، مرداد 1402 ، شماره پی در پی 87

بررسی و تحلیل جایگاه و کارکرد سکوت در نگاه مولوی و نیکوس کازانتزاکیس

صفحه (183 - 201)
فاطمه اوانی (نویسنده مسئول)، مصطفی گرجی ، فرهاد درودگریان ، علی (پدرام) میرزایی
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1401

چکیده

زمینه و هدف: «سکوت» با وجود تمام زوایا و ابعاد آن، یکی از رموز تعالی انسان در مراحل سیر و سلوک عرفانی است. در این گفتمان وقتی زبان و ذهن به مقام سکوت میرسند، خداوند از زبان عارف سخن میگوید و گویای خموش رنگ میپذیرد. مولوی از جمله عرفایی است که تأکید فراوانی بر «خموشی زبان و ذهن» دارد و البته پیشتر در قالب پژوهشهای متعدد به این جنبه از ساحت گفتاری مولوی پرداخته شده است. از سویی دیگر، یکی از متفکران معاصر در حوزۀ عرفان و فلسفۀ غرب که در زمینه های معرفتی، شباهت فراوانی با اندیشه مولوی بویژه در مقولۀ «سکوت» دارد «نیکوس کازانتزاکیس» است که در این مقاله به بررسی مفهوم سکوت، اهمیت و کارکردهای آن و دلایل و عوامل آن در نظر این دو اندیشمند میپردازیم.

روش مطالعه: روش پژوهش در این مقاله، تحلیلی مقایسه ای و هدف آن، درک و دریافت چگونگی و منطق اندیشگانی مولوی و کازنتزاکیس در بحث سکوت و بررسی انواع، روشها و فوائد آن در ساحتهای باور، میل و رفتار است. در این پژوهش با هدف بررسی مفهوم سکوت، مهمترین آثار مولوی (مثنوی و دیوان کبیر) و کازانتزاکیس (گزارش به خاک یونان، سرگشتۀ راه حق، زوربای یونانی، تصوف و تجربه های معنوی) مورد بررسی قرار گرفته است.

یافته ها: شباهتهای زیادی در اندیشۀ مولوی و کازانتزاکیس با وجود تفاوتهای فکری و گفتمانی وجود دارد؛ در نظرگاه این دو متفکرِ فرزانه، درازگویی/ پرگویی بزرگترین آفت و آسیب ذهنی و روانی است که مهمترین نتایج آن، آلودگی روح و عدم تعالی آن است.

نتیجه گیری: سکوت زبان، منجر به سکوت ذهن شده و درنتیجه انسان را برای شنیدن «ندای پروردگار» مهیا میکند.

کلمات کلیدی
مولوی , نیکوس کازانتزاکیس , فلسفۀ سکوت , ادبیات تطبیقی.

• ابن عربی، محمدبن علی (1367). رسائل ابن عربی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
• اسکندری، حسین و اعلمی نیا، منصوره (1395). «انسان بمنزلۀ مسئله ای زبانی (دیدگاه مولانا دربارۀ نقش زبان در تعیین وضعیت روانی و رفتار انسان)». فصلنامۀ مطالعات روانشناسی بالینی، 6(24)، صص 98-63.
• انقروی، اسماعیل (1380). شرح کبیر انقروی بر مثنوی مولوی، ترجمۀ عصمت ستارزاده، تهران: برگ زرین.
• پرتو، ابوالقاسم (1383). شور خدا، تهران: اساطیر.
• سرل، جان آر (1387). افعال گفتاری؛ جستاری در فلسفۀ زبان، ترجمۀ محمدعلی عبداللهی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1377). گزیده غزلیات شمس، تهران: علمی و فرهنگی.
• کازانتزاکیس، نیکوس (1380). سفرها، ترجمۀ محمد دهقانی، تهران: جامی.
• کازانتزاکیس، نیکوس (1383). تجربه های معنوی، ترجمۀ مسیحا برزگر، تهران: کتاب خورشید.
• کازانتزاکیس، نیکوس (1386). جویندۀ بیباک خدا روی زمین، ترجمۀ غلامرضا خاکی، تهران: رسش.
• کازانتزاکیس، نیکوس (1387). سیر و سلوک (تصوف)، ترجمۀ حیدر شجاعی، تهران: فهرست.
• کازانتزاکیس، نیکوس (1394). زوربای یونانی، ترجمۀ تیمور صفری، تهران: امیرکبیر.
• کازانتزاکیس، نیکوس (1397). گزارش به خاک یونان، تهران: طیف نگار.
• کازانتزاکیس، نیکوس (1398). سرگشتۀ راه حق، ترجمۀ منیر جزنی (مهران)، تهران: امیرکبیر.