ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 4، تیر 1402 ، شماره پی در پی 86

تحلیل نقش نُه منظومه پهلوانی پس از شاهنامه در گسترش فضیلتهای اخلاقی

صفحه (171 - 198)
فهیمه میری ، علی تسنیمی (نویسنده مسئول)، مهیار علوی مقدم
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: نظامهای فلسفی و مذهب همواره در پی پاسخگویی به این سؤال بوده اند که انسان چگونه میتواند به هماهنگی روانی، آرامش و شادکامی دست یابد؟ مطالعات حاکی از آن است که عبور از بحرانهای روانی بشر امروز و بهبود وضعیت او، بدون تغییر نگرش و سبک زندگی وی، غیرممکن مینماید و در این راستا استفاده از ظرفیتهای علوم مختلف در کمک به دانش روانشناسی ضروری است. در این میان، ادبیات بواسطه گستره نفوذ خود، ازجمله دانشهایی است که قابلیت کمک به تغییر و اصلاح دیدگاه آدمی را دارد. متون حماسی بجهت ارزشهای پهلوانی و اسطوره ای و بسامد بالای ویژگیهای مثبت اخلاقی، از این حیث گزینه مناسبی برای واکاوی و تحلیل است. جستار حاضر، با رویکرد اسطوره شناسی ساختارگرا، سعی بر آن دارد که به چگونگی تأثیرگذاری فضایل پربسامد در نُه منظومه پهلوانی پس از شاهنامه (بانوگشسپ نامه، برزونامه، بهمن نامه، جهانگیرنامه، سام نامه، شهریارنامه، فرامرزنامه، کک کوهزادنامه و گرشاسپ نامه) بر نگرش و سبک زندگی بپردازد.

روش مطالعه: روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه ای بوده و تحلیل داده ها نیز عمدتاً بصورت کیفی و بعضاً کمّی صورت گرفته است و روش استدلال، استقرایی میباشد.

یافته ها: طی این جستار، در شخصیت پهلوانان منتخب، در نُه منظومه پهلوانی پساشاهنامه، بسامد زیاد فضایل شخصیتی (خرد و دانش؛ انسانیت و عشق؛ شجاعت؛ عدالت؛ اعتدال؛ تعالی) مشاهده شد؛ بگونه ای که شخصیت این پهلوانان مصداق شکوفایی موردنظر روانشناسی مثبت در عصر حاضر است.

نتیجه گیری: نتایجی که پس از سنجش قابلیتهای این آثار در امکان افزایش میزان گرایش به بهباشی و نیل به رضامندی به دست آمد بیانگر آن است که روایات این متون با حضور پهلوانان که تجسم‌یافته ایزدان اسطوره ای هستند و سایر عناصر اساطیری که برخاسته از ناخودآگاه جمعی است، توانایی تأثیرگذاری بر ضمیر ناخودآگاه انسان را دارد؛ بنابراین منظومه های مذکور، با بهره مندی از بسامد زیاد صفات مثبت شخصیتی و بکارگیری کهن الگوها، دارای ظرفیتهای بالقوه ای است که توجه اندیشمندانی را میطلبد که دغدغه بحرانهای روانی و مصائب حاصل از آن را دارند.

کلمات کلیدی
فضیلت اخلاقی , پهلوان , کهن الگو , اسطوره , رضامندی

• آموزگار، ژاله. (1395). تاریخ اساطیری ایران. تهران: سمت.
• آیدنلو، سجاد. (1383). «بررسی فرامرزنامه». نامۀ پارسی. (2) 9، صص 198 ـ 175.
• اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد. (1354). گرشاسب نامه. به اهتمام حبیب یغمایی. تهران: افست مروی.
• ایرانشاه بن ابی الخیر. (1370). بهمن نامه. ویراسته رحیم عفیفی. تهران: علمی و فرهنگی.
• بهار، مهرداد. (1395). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.
• خواجوی کرمانی. (1319). سام نامه. تصحیح و مقابله از اردشیر بنشاهی. بمبئی: بنشاهی.
• دوران، ژیلبر. (1398). تخیل نمادین. ترجمه روح الله نعمت اللهی. تهران: حکمت کلمه.
• ژینیو، فیلیپ. (1400). انسان و کیهان در ایران باستان. تهران: ماهی.
• سلیگمن، مارتین ای. پی. (1397). شکوفایی روانشناسی مثبتگرا درک جدیدی از نظریه شادکامی و بهزیستی. ترجمه امیر کامکار و سکینه هژبریان، تهران: روان.
• سلیگمن، مارتین ای. پی. (1399). شادمانی درونی روانشناسی مثبتگرا در خدمت خشنودی پایدار. ترجمه مصطفی تبریزی و دیگران. تهران: دانژه.
• شمیسا، سیروس. (1394). انواع ادبی. تهران: میترا.
• شولتز، دوان پی. و شولتز، سیدنی الن. (1401). نظریه های شخصیت. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران: ویرایش.
• صفا، ذبیح الله. (1390). حماسه سرایی در ایران. تهران: فردوس.
• عطاء بن یعقوب. (1384). حماسه برزونامه (بخش یکم)، تصحیح انتقادی داستان برزو. به کوشش علی محمدی. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
• غفوری، رضا. (1394). هفت منظومه حماسی (بیژن نامه، کک کوهزاد نامه، ببر بیان، پتیاره، تهمینه نامه کوتاه، تهمینه نامه بلند، رزمنامه شکاوند کوه). تهران: میراث مکتوب.
• کاظمی، علی اصغر. (1382). بحران نوگرایی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر. تهران: قومس.
• کیکاووس، خسرو. (1382). فرامرزنامه. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
• لوی استراوس، کلود. (1400). اسطوره و تفکر مدرن. ترجمه فاضل لاریجانی و علی جهان پولاد. تهران: فرزان روز.
• لیمن، آوریل و گلادیانا مک ماهن. (1397). روانشناسی مثبت. ترجمه فریبا مقدم. تهران: آوند دانش.
• مادح هراتی، ابوالقاسم. (1325). جهانگیرنامه. بمبئی: بنشاهی.
• محمدی، زهره. (1386). «بررسی رابطۀ تعالی معنوی با مشکلات هیجانی و رضایت از زندگی». مجموعه مقالات چهارمین سمینار سراسری بهداشت روانی دانشجویان. دفتر مرکزی مشاوره وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
• مخبر، عباس. (1396). مبانی اسطوره شناسی. تهران: نشر مرکز.
• مختاری غزنوی، عثمان. (1377). شهریارنامه. به اهتمام غلام حسین بیگدلی. تهران: پیک فرهنگ.
• نامورمطلق، بهمن. (1400). درآمدی بر اسطوره شناسی نظریه ها و کاربردها. تهران: سخن.
• نجفی، محمود و دیگران. (1394). «مدل پیش بین رضامندی زندگی براساس سازه های روانشناسی مثبتگرا». فصلنامه مطالعات روانشناسی بالینی. (21) 6، صص 59 –31.
• وارنر، رکس. (1395). دانشنامه اساطیر جهان. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران: هیرمند.
• هادیان فرد، حبیب. (1384). «احساس ذهنی بهزیستی و فعالیتهای مذهبی در گروهی از مسلمانان». مجله-روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران (اندیشه و رفتار). 11 (2)، صص 232–224.
• هینلز، جان. (1395). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
• یاحقی، محمدجعفر. (1394). فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
• یونگ، کارل گوستاو. (1381). انسان و سمبولهایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.
• یونگ، کارل گوستاو. (1390). چهار صورت مثالی (مادر، ولادت مجدد، روح، چهره مکّار). ترجمه پروین فرامرزی. مشهد: به نشر.
• Donahue, M. J. & Benson, P. L. (1995). “Religion and the well-being of adolescents”. Journal of Social Issues, 51, pp.49 – 64
• Kelley, B. S & Miller, L. (2007). “Life satisfaction and spirituality in adolescents”. Research in the Social Scientific Study of Religion, 18, pp.233 – 262.
• McFadden, S. H. (1995). “Religion and well-being in ageing persons in an ageing society”. Journal of Social Issues, 51, pp.161 – 175
• Poloma, M. M. & Pendelton, B. F. (1990). “Religious domains and general well-being”. Social Indicators Research, 22, pp.255 – 276
• Willber, K. (1997). The eye of spirit: an integral vision for a world gone slightly mad. Boston: Shambhala.
• Wills, E. (2007). “Spirituality and Subjective Well-Being: Evidences for a New. Huebner, E. S. (2004). Research on assessment of life satisfaction of children and adolescents”. Social indicators research,66, pp.3-30.
• Witmer, J. M. & Sweeney, T. J. (1992). “A holistic model for wellness and prevention over the life span”. Journal of Counseling & Development, 71, pp.140 – 148.