ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 4، تیر 1402 ، شماره پی در پی 86

تحلیل اشعار سروش اصفهانی براساس نظریۀ تخیلات ژیلبر دوران

صفحه (15 - 27)
افشین مرادی ، مراد اف عالمجان (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1401

چکیده

زمینه و هدف: تخیل در تمام جنبه های خود این ظرفیت را دارد تا نشان‌دهنده شبکه ای از تصویرهای ذهنی شاعر یا نویسنده باشد. ژیلبر دوران، نظریه پرداز معاصر، براساس ارائه یک الگوی تکمیلی، نظام تخیلی و نمادپردازی را به دو منظومه روزانۀ تخیلات و منظومه شبانۀ تخیلات تقسیم کرده است. او در منظومه روزانه تخیلات دو رویکرد را ارائه میدهد؛ تصاویری که تداعی کننده روشنی، زندگی و مثبت‌اندیشی است و از آن بعنوان تصاویری با ارزشگذاری مثبت یاد میکند و تصاویر نمادهایی که تداعی‌کننده تاریکی، مرگ و افکار منفی است و از آن بعنوان تصاویر با ارزشگذاری منفی نام میبرد. منظومه شبانه تخیلات نیز تصاویری تلطیف‌یافته از همان منظومه روزانه تخیلات است. این پژوهش با بررسی نمونه هایی از اشعار سروش اصفهانی به واکاوی نظام تخیلات شاعر میپردازد تا از این بستر به سطح ادبی و شبکه معنایی تصاویر دست یابد.

روش مطالعه: این جستار به شیوه تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای بر محور نقد و نظریه تخیلات ژیلبر دوران انجام شده است.

یافته ها: در اشعار سروش، تخیل، بخش قابل‌توجهی از تصویرسازیهای شاعر را به خود اختصاص داده است. هرچند بکارگیری این عنصر در خدمت مدح و ستایش افراد سیاسی و حکومتی بوده است اما میتوان از طریق بررسی این تصاویر به زیرلایه های نظام تخیلی شاعر دست یافت.

نتیجه گیری: نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که سروش اصفهانی در ایجاد تصاویر تخیلی، به منظومه روزانه تخیلات با ارزشگذاری مثبت تمایل بیشتری داشته است. این تمایل تحت تأثیر زندگی مرفّه شاعر در دربار پادشاهان قاجار بوده است.

کلمات کلیدی
سروش اصفهانی , ژیلبر دوران , سطح ادبی , منظومه تخیلات

• اصفهانی، سروش، (1339) دیوان میرزا محمدعلی خان سروش اصفهانی، جلد اول، به اهتمام محمدجعفر محجوب، تهران: امیرکبیر.
• براهنی، رضا (1373). طلا در مس، تهران: کتاب زمان.
• سعیدی، مریم؛ ماحوزی، امیرحسین و اوجاق علی زاده، شهین (1384). «تخیل شیر در رزم فردوسی و بزم نظامی (داستان بهرام گور در شاهنامه و هفت پیکر)» پژوهشنامه ادب حماسی، (20) 11، صص 73-90.
• شاکری، عبدالرسول و عباسی، علی (1387). «ترس از زمان نزد شخصیتهای روایتی محمود دولت آبادی؛ مورد مطالعه جای خالی سلوچ»، مجلۀ شناخت، شمارۀ 57، صص 217-234.
• شریفی ولدانی، غلامحسین و شمعی، میلاد (1390). «تحلیل صورتهای خیالی در شعر پایداری براساس نقد ادبی جدید (روش ژیلبر دوران)»، نشریۀ ادبیات پایداری دانشگاه شهید باهنر کرمان، (3-4) 2، صص 299-331.
• عباسی، علی (1380). «طبقه بندی تخیلات ادبی براساس نقد ادبی جدید»، پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ 29، صص 22-1.
• عرب یوسف آبادی، فائزه و عرب یوسف آبادی، عبدالباسط (1395). «بررسی تطبیقی نظام تخیلی غزلیات عاشقانه بشاره الخوری و حسین منزوی براساس الگوی ژیلبر دوران»، مطالعات تطبیقی فارسی- عربی، (1) 1، صص 111-129.
• نامور مطلق، بهمن (1392). مقدمه ای بر اسطوره شناسی، تهران: سخن.
• Durand, Gilbert. (1996). structures anthropologues imaginaire, paris bordas, p.134.