ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 3، خرداد 1402 ، شماره پی در پی 85

سبک‌شناسی اشعار فیاض لاهیجی

صفحه (119 - 135)
پروین جعفریان ، علی‌اصغر حلبی (نویسنده مسئول)، احمد حسنی رنجبر
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1401

چکیده

هدف و زمینه: فیاض لاهیجی از متکلمان و فیلسوفان برجستۀ شیعه در قرن یازده هجری و از شاگردان ملاصدرا و میرداماد است که آثار متعددی درزمینۀ فلسفه و کلام اسلامی دارد. همچنین وی از شاعران سبک هندی است که حدود دوازده هزار بیت در قالبهای گوناگون دارد. براساس جستجوی نگارندگان تا کنون درمورد اشعار او بررسی سبک‌شناسانه انجام نشده است. هدف این جستار، بررسی سبک شعر او در سه سطح زبانی، ادبی و فکری است.

روش مطالعه: این پژوهش براساس شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: براساس یافته های این پژوهش، شعر فیاض در مقایسه با دیگر شاعران سبک هندی، دارای نازک‌خیالیها و مضمونسازیهای پیچیده و دیرفهم نیست. زبان شعری او ساده و روان است و اصطلاحات و تعبیرات عامیانۀ چشمگیری در آن مشاهده نمیشود. فیاض همچنین بشدت متأثر از عرفا و تعالیم آنهاست و تأثیر معارف عرفانی و صوفیانه، بر تحلیلها و تقریرهای وی از مسائل کلامی، در مواضع متعددی مشاهده میشود.

نتیجه گیری: ردیف در شعر فیاض تنوع بسیاری دارد و جناس، پارادوکس و اسلوب معادله در میان صنایع بدیعی در شعر او فراوانی بیشتری دارد. تشبیه و انواع آن نیز در میان صنایع بیانی، در صدر قرار دارد. مضمون عمدۀ قصاید او مدح و منقبت ائمۀ اطهار بوده و بنمایۀ غزلیاتش عشق است. مشخصات عشق، عاشق و معشوق در این اشعار تقریباً متناسب با مکتب عراقی است و عاشق چهره ای نگونبخت، ناکام، و قانع دارد. معشوق نیز در اوج بی‌اعتنایی و بیرحمی به سر میبرد. همچنین عرفان قلندرانه و نکوهش ظاهرپرستی در دینداری و ریا و تزویر نیز در میان اشعار او به چشم میخورد. او در انواع قالبهای شعری مانند قصیده، غزل، مثنوی، رباعی، ترجیع‌بند، و ترکیب‌بند شعر سروده است.

کلمات کلیدی
فیاض لاهیجی , سبک هندی , شعر دورۀ صفویه.

• افندی، میرزا عبدالله (1389) ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، جلد 3، ترجمۀ محمدباقر ساعدی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
• شریفی، محمدرضا (1396) «بررسی ایهام و بعضی از انواع آن در نسخه خطی پادشاهنامه کلیم کاشانی»، بهارستان سخن (38) 14، صص 19-40.
• عطایی نظری، حمید (1390) «نکاتی در باب فیّاض لاهیجی و نگاشته های کلامی او»، آینۀ پژوهش، (128) 22، صص 7-26.
• فتوحی، محمود (1385) «نگاهی به سبک هندی»، دانشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی.
• فیاض لاهیجی، ملا عبدالرزاق (1372) دیوان اشعار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مدرس، میرزا محمدعلی (1331) ریحانه الادب، جلد 4، تهران: شرکت چاپ کتاب.
• میرصادقی، میمنت (1373) واژه نامۀ هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز.
• نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (1317) تذکرۀ نصرآبادی، به تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: چاپخانۀ ارمغان.
• هاشمی، شیخ احمدعلی خان (1371) مخزن‌الغرائب، جلد 4، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.