ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 3، خرداد 1402 ، شماره پی در پی 85

بررسی زبان و ادب عامیانه در داستانهای دفاع مقدس (مطالعه موردی: باغ بلور، دل دلدادگی، زمین سوخته، زمستان 62)

صفحه (67 - 83)
یزدان پاکمهر ، موسی پرنیان (نویسنده مسئول)، خلیل بیگزاده
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: زبان و ادبیات عامیانه یکی از شاخصه های مهم در فرهنگ معنوی هر کشوری است که از دیرباز در ادبیات فارسی هم کم و بیش نفوذ داشته ‌است. با رشد و گسترش ادبیات داستانی ایران در صد سال اخیر و گرایش به استفاده از عناصر زبانی و مؤلفه های ادبیات عامه در آثار خلق شده، شاهد رشد چشمگیر بازتاب زبان و ادبیات عامیانه در ادبیات معاصر ‌بویژه در داستان‌ هستیم. ادبیات دفاع مقدس بویژه داستان‌ هم از این قاعده مستثنی نیست. نویسندگان داستانهای دفاع مقدس نیز متناسب با فضا و شخصیتهای داستان خود، از عناصر زبانی و مؤلفه های ادبیات عامه استفاده کرده اند.

روش مطالعه: پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و عناصر زبانی و مؤلفه های ادبیات عامه در چهار داستان‌ شاخص دفاع مقدس (باغ بلور، دل دلدادگی، زمین سوخته، زمستان 62)، بررسی شده ‌است.

یافته ها: نویسندگان داستانهای دفاع مقدس، بویژه داستانهایی که در این پژوهش بررسی شده، از زبان و ادبیات عامه غافل نبودند و در پیشبرد روایت خود و در شخصیت‌پردازی و فضاسازی از آن استفاده کردند؛ بگونه ای که اکثر اصطلاحات، واژه ها و ابیات عامیانه از زبان شخصیتهای عامه بیان شده که نشان از آگاهی و تسلط این نویسندگان بر زبان و فرهنگ عامۀ ایران زمین دارد.

نتیجه گیری: نتایج نشان میدهد که عناصر زبانی و مؤلفه های ادب عامه در داستان‌ زمستان 62 نسبت به سه اثر دیگر بازتاب کمتری داشته ‌است، زیرا اکثر شخصیتهای این داستان‌ افرادی با تحصیلات دانشگاهی هستند که در محیطی اداری در تعاملند. درحالیکه شخصیتهای سه داستان‌ دیگر (باغ بلور، دل دلدادگی، زمین سوخته) از افراد معمولی هستند و در فضای کوچه و بازار در ارتباط‌ هستند و مکالمات آنها مملو از واژه ها، اصطلاحات و ادبیات عامیانه است.

کلمات کلیدی
داستان‌ فارسی , ادبیات عامیانه , دفاع مقدس , باغ بلور , دل دلدادگی , زمین سوخته , زمستان 62

• آشوری،‌ داریوش. (1380). تعریفها و مفهوم فرهنگ. تهران: آگه، ص 51.
• اجاکیانوس، آناهید. (1396). نقد مجموعه آثار فصیح و چند داستان از احمد محمود، زویا پیرزاد، امیرحسین چهل‌تن، فتانه حاج‌سیدجوادی. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص 100.
• امینی، امیرقلی. (1369). فرهنگ عوام یا تفسیر امثال و اصطلاحات زبان فارسی. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان، ص 2.
• بیهقی، حسینعلی. (1368). پژوهش و بررسی فرهنگ عامۀ ایران. مشهد: آستان قدس رضوی، صص 21 و 36.
• تمیم‌داری، احمد. (1390). فرهنگ عامه. تهران: مهکامه.
• تندرو صالح، شاهرخ. (1382). ادبیات جنگ و موج نو. تهران: فرهنگسرای پایداری، ص 90.
• ثروت، منصور، و انزابی‌نژاد، رضا. (1377). فرهنگ معاصر. تهران: سخن، ص 6.
• حاجی‌زادۀ میمندی، مسعود. (1384). الگوی پژوهش در فرهنگ عامه. یزد: ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یزد با همکاری انتشارات علم نوین، ص 54.
• حسن‌بیگی، ابراهیم. (1392). جنگ و رمانهایش. تهران: سروش، ص 80.
• حق‌شناس، علی‌محمد. (1379). فرهنگ فارسی عامیانه یا گفتاری، کدام؟ نشر دانش، (2) 17، صص 65- 59.
• حنیف، محمد، و حنیف، محسن. (1388). کندوکاوی پیرامون ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس. تهران: صریر، ص 70.
• داد، سیما. (1390). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید، ص 24.
• دستغیب، عبدالعلی. (1378). نقد آثار احمد محمود. تهران: معین، ص 50.
• ذوالفقاری، حسن. (1387). تفاوت کنایه با ضرب‌المَثَل. دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 10، صص 133-109.
• ذوالفقاری، حسن. (1396). زبان و ادبیات عامۀ ایران. تهران: سمت، ص 50.
• زاهدی مطلق، ابراهیم. (1384). نسل باروت. تهران: صریر، ص50.
• شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1366). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه، ص 148.
• فصیح، اسماعیل. (1396). زمستان 62. تهران: ذهن‌آویز، 1- 373.
• کوثری، مسعود. (1379). تأملی در جامعه شناسی ادبیات (مجموعه مقاله). تهران: باز، ص 100.
• محجوب، محمدجعفر. (1382). ادبیات عامیانۀ ایران. ‌به کوشش حسن ذوالفقاری. تهران: چشمه، ص35.
• محمود، احمد. (1397). زمین سوخته. تهران: معین.
• مخملباف، محسن. (1370). باغ بلور. تهران: نشر نی.
• معصومی، بهرام. (1389). ترانه های عامۀ فارسی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، ص5.
• مندنی‌پور، شهریار. (1379). دل ‌دلدادگی. 2 جلد، تهران: زریاب.
• میرصادقی، جمال. (1377). واژه نامۀ هنر داستان‌نویسی. تهران: کتاب ناز، ص 24.
• نجفی، ابوالحسن. (1378). فرهنگ فارسی عامیانه. تهران: نیلوفر، ص 7.
• هدایت، صادق. (1334). نیرنگستان. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر، ص 9.
• یوسفی، غلامحسین. (1386). کاغذ زر. تهران: سخن، ص 4.