ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 3، خرداد 1402 ، شماره پی در پی 85

تحلیل سبک رمان پاورقی عامه پسند دهۀ 1320 تا 1332، با نگاهی به تهران مخوف از مشفق کاظمی و ده نفر قزلباش از حسین مسرور

صفحه (35 - 50)
اکرم عسگری ، فاطمه پاکرو (نویسنده مسئول)، حمیدرضا اردستانی رستمی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: رمان پاورقی، پدیده ای نو و شاخه ای از ادبیات است. این جریان ادبی معاصر، مورد توجه مردم بوده و ریشه در ادبیات عامه پسند دارد و بازتابی از مسائل جاری جامعه است و رویدادهای سیاسی، اجتماعی و تاریخی را مانند آینه در خود منعکس میکند. پاورقی بعنوان رمان اجتماعی در کنار رشد و غنای جریان ادبی، با زبان ساده و ساختار کلی، نقاط ضعف و نقصهای فرهنگی جامعه را نمایان میسازد. همزمان با آشفتگیهای سیاسی، اجتماعی پایان دورۀ قاجار، نویسندگانی با قلم تند، پلشتیهای جامعه را به نمایش درآوردند. نخست، رمان پاورقی اجتماعی تهران مخوف از مشفق کاظمی با محور عشق و نثری ساده و زبانی گزارش‌گونه و سپس رمان تاریخی ده نفر قزلباش از مسرور با هدف تشویق به میهن‌دوستی نگاشته شدند. هدف این جستار، تحلیل سبک این دو اثر است.

روش مطالعه: این جستار با روشی توصیفی - تحلیلی به بررسی سبک روایت و محتوای فکری و اسلوب خاص این دو رمان پاورقی پرداخته است.

یافته ها: رمانهای عامه پسند را به دلیل داشتن کلیشه ها و چهارچوبهای معین در سراسر اثر، از عنوان گرفته تا پایانبندی، وقایع، شخصیّتها، خط سیر داستانی و درونمایۀ ثابت ازقبیل مثلثها و مربعهای عشقی، دل بستن دختر و پسری از دو طبقۀ اجتماعی مختلف، و طرح روی جلد میتوان از ادبیات نخبه گرا جدا کرد. همۀ این مشخصّه ها عمدتاً حول محوری ساده و برای جذاب کردن داستان رقم خورده اند.

نتیجه گیری: زبان در این دو رمان، با توجه به نوع مخاطب، ساده، به دور از پیچیدگی و تکلف است. در هر دو رمان، عشق و وطن دو بنمایۀ اصلی هستند. درواقع عشق زمینی و عشق به وطن در موازات یکدیگر قرار دارند. ویژگی دیگر این دو اثر، زبان نمادین و کنایی آنهاست. شخصیتها در آنها متعدد بوده و هریک نمایندۀ قشر خاصی از جامعه هستند. در تهران مخوف شاهد انتقادات جدی به مسئلۀ زنان هستیم و رویکرد نویسنده بیشتر اجتماعی است، اما در ده نفر قزلباش، رویکرد اصلی تاریخی بوده و وطن‌پرستی و مذهب‌گرایی جلوۀ بیشتری یافته است.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , رمان پاورقی عامه پسند , دهه های 1320تا1332 , تهران مخوف , ده نفر قزلباش.

• آژند، یعقوب (1374)، «انواع رمان (1)» ادبیات داستانی، شهریور، (35) 3، صص 15-19.
• بالایی، کریستف، (1377)، پیدایش رمان فارسی، ترجمۀ مهوش قدیمی و نسرین‌دخت خطاط، تهران: معین و انجمن ایرانشناسی فرانسه.
• خسروی، ابوتراب، (1392)، رود راوی، چاپ چهارم، تهران: چشمه.
• دوبوار، سیمون، (۱۳۸۰)، جنس دوم، ترجمۀ قاسم صفوی، تهران: توس.
• سپانلو، محمدعلی، (1374). تمثیلات، به همت باقر مؤمنی، تهران: اندیشه.
• صفا، ذبیح‌الله. (1384). حماسه سرایی در ایران، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.
• صفایی، علی و مظفری، کبری (1388)، «بررسی توصیفی، تحلیلی و انتقادی رمانهای عامه پسند ایران» مجلۀ ادب‌پژوهی، شمارۀ دهم، صص 136-109.
• لیس، تایسن، (1394)، نظریه های نقد ادبی معاصر، ترجمۀ مازیار حسین‌زاده، تهران: حکایت قلم نوین.
• مسرور، حسین، (1379) ، ده نفر قزلباش، تهران: دبیر.
• مسکوب، شاهرخ، (۱۳۷۳)، رمان حقیقی، تهران: پژوهش فروزان روز.
• مشفق کاظمی، مرتضی، (۱۳۹۰)، تهران مخوف، تهران: امید فردا.
• موریسن، جرج و همکاران، (1380)، ادبیات ایران از آغاز تا امروز، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: گستره.
• میرصادقی، جمال، (۱۳۹۰)، ادبیات داستانی، تهران: بهمن.
• میرعابدینی، حسن، (۱۳۸۰)، صد سال داستان‌نویسی در ایران، تهران: چشمه.
• میرعابدینی، حسن، (۱۳۸۱)، ادبیات داستانی، تهران: چشمه.