ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

تحلیل محتوایی و سبکی نسخۀ خطی فوائدالسالکین

صفحه (219 - 231)
بهاره محمدزاده ، اصغر دادبه (نویسنده مسئول)، عبدالحسین فرزاد
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1401

چکیده

زمینه و هدف: آثار عرفانی بستر مناسبی جهت ایجاد معنا و تفاسیر معنوی به شمار می آیند. فوائدالسالکین نسخه ای است تألیف «بابا فریدالدین»، از مؤلفان قرن ششم و هفتم شبه قاره. موضوع نسخه، ذکر مجالس پیران صوفیه است بطور عام و بررسی مجالس پیران چشتیه و قطب الدین بختیار اوشی، پیر و مرشد بابا فریدالدین گنج شکر بطور خاص. در این پژوهش، بررسی ادبی و محتوایی نسخه، متن آن و ویژگیهای زبانی و ارزشهای ادبی موردنظر بوده است.

روش مطالعه: با توجه به در دسترس داشتن پنج نسخه از نسخ این اثر، روش تصحیح براساس نسخۀ اساس یعنی نسخۀ کتابخانۀ مجلس و بررسی تفاوتهای آن با نسخ بدل مدنظر قرار گرفت. علاوه براین محتوای عرفانی، ادبی و سبکی نسخه به روش «تحلیل محتوا» مورد بررسی قرار گرفت.

یافته ها: تنوع در نوع نگارش و نثر کتاب نیز چشمگیر و درخور توجه است؛ به این معنا که در بخش آغازین (بویژه دیباچه و مقدمه) پیرو سبک مرسل «مرسل عالی» است؛ اما متن اصلی کتاب در بسیاری از موارد به اغلاق و تعقید سوق یافته است. پیروی درخور توجه نثر کتاب از قواعد زبان عربی شامل مطابقت صفت و موصوف، تتابع اضافات، جمع مکسر، حذف به قرینۀ اجزای جمله، کاربرد ویژۀ افعال، کاربرد واژه و ترکیب در هیأت و معانی دیگرگون در اکثر موارد به چشم میخورد.

نتیجه گیری: این کتاب نمونه انشای قرن ششم و هفتم ه.ق و نمونه ای از نثر مجالس صوفیانه شبه قاره هند است و میتواند برای مقایسه بین شیوه های سبکی مختلف نثر فارسی مورد استفاده و بررسی قرار بگیرد. استفاده از صنایع بدیع لفظی و معنوی از قبیل جناس، سجع، تضمین، تشبیه، استعاره، تمثیل، و تضمین از دیگر ویژگیهای فوائدالسالکین است. در این اثر کاربرد احادیث در حدی است که اگر از متن حذف شوند، جملات و معانی آن دچار نقصان میشود.

کلمات کلیدی
نسخۀ خطی , فوائدالسالکین , تحلیل محتوا , سبک شناسی

• آریا، غلامعلی. (1365). طریقۀ چشتیه در هند و پاکستان. تهران: زوار، ص 108.
• انوری، حسن. (1387). فرهنگ اعلام سخن. جلد اول، تهران: سخن، ص 578.
• بابا فریدالدین. (664). فوائدالسالکین. نسخۀ مجلس، شمارۀ 2885.
• بدرالدین، اسحاق. اسرارالاولیاء. مطبع نامی پاکستان. چاپ سنگی، بی تا، ص 552-553.
• خطیبی، حسین. (1375). فن نثر در ادب فارسی. چاپ دوم، تهران: زوار، ص 204.
• علاء سجزی، امیرحسن. (1390). فوائدالفؤاد (ملفوظات حضرت خواجه نظام الدین اولیاء با تصحیح و توضیحات توفیق ه. سبحانی). تهران: مؤسسه انتشارات عرفان، ص 32، 126.
• علوی کرمانی، سیدمحمد مبارک. (1398ه.ق). سیرالاولیاء. مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ص 68.
• فرشته، محمدقاسم. (1247). تاریخ فرشته. هند، ص 383.
• قریشی لاهوری، غلام سروربن محمد. (1320ه.ق). خزینۀ الاصفیاء. نول کشور، کانپور، ص 304.
• مجتبایی، فتح الله و علیزاده مقدم، بدرالسادات. (بهار1387). «سیاست دینی حکومتهای اسلامی در شبه قاره (از آغاز تا تأسیس حکومت بابریان)» فصلنامۀ علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س). (71) 17، صص 65-51.
• محدث دهلوی، عبدالحق. (1383). اخبار الاخیار فی اسرار الابرار. تصحیح و توضیح علیم اشرف خان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ص 100،101.
• منصور طباطبایی، سیدمحمد و فضلی درزی، بهاره. (1391). «احوال و آثار بابافریدالدین گنج شکر (شکرگنج)». سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ 18، ص 235، 359.
• میرخورد، محمد. (1357). سیرالاولیاء. لاهوری: بی نا، ص 101.