ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 1، فروردین 1402 ، شماره پی در پی 83

وصال خداوند بمثابۀ نکاح: بررسی یک استعارۀ مفهومی کلیدی در کشف الاسرار روزبهان

صفحه (183 - 193)
معین کاظمی‌فر (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : فروردین 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : تیر 1401

چکیده

زمینه و هدف: استعاره در نظریه های معاصر، نه صرفاً ابزار زیبایی‌شناسی، بلکه فرایند شناختی بنیادین ذهن انسان تلقی میشود. طبق نظریۀ استعارۀ مفهومی، استعارۀ «فهم و تجربه» یک حوزۀ مفهومی در اصطلاحات و عباراتِ یک حوزۀ مفهومی دیگر است. این تحقیق کوششی است برای تحلیل یک استعارۀ مفهومی کلیدی در کتاب کشف الاسرار روزبهان بقلی.

روش مطالعه: روش این مطالعه توصیفی - تحلیلی است و بر موضوع مفهوم‌پردازی وصال خداوند با اصطلاحات حوزۀ مفهومی ازدواج و نکاح در کتاب کشف الاسرار متمرکز است؛ هرچند به ضرورت به آثار مهم دیگر شیخ یعنی عبهرالعاشقین و شرح شطحیات نیز پرداخته میشود.

یافته ها: روزبهان در کتاب کشف الاسرار -زندگینامۀ خودنوشت روحانی خود که به گزارش مکاشفاتش اختصاص یافته است- کوشیده است با استفاده از مفاهیم حوزۀ مفهومی «نکاح»، مفاهیم انتزاعی حوزۀ مفهومی «وصال با خداوند» را توصیف کند. در این استعاره، قلمرو مبدأ حوزۀ مفهومی «نکاح» است که مفهومی محسوس و ملموس است و قلمرو مقصد حوزۀ مفهومی «وصال خداوند» است که مفهومی متافیزیکی و انتزاعی است. روزبهان با اصطلاحات و الفاظ حوزۀ نکاح مانند عروس، حجله، مراسم جشن و پایکوبی و نثارهایی که داماد به عروس میکند، مفاهیم انتزاعی رابطۀ عاشقانه با خداوند را توضیح میدهد.

نتیجه گیری: طبق نظریۀ استعارۀ مفهومی، وی با انتخاب حوزۀ مفهومی«نکاح» برای توصیف «وصال خداوند» هم نظام ادراکی و شناختی خود را درمورد وصال خداوند توضیح میدهد و هم انتظارات و توقعات خود و مخاطبان را درمورد آن تنظیم میکند. درواقع این استعاره، نظام فکری و فضای حاکم بر «نکاح» را به نظام فکری و فضای حاکم بر مفهوم «وصال الهی» منتقل میکند. ما از رهگذر مطالعۀ این استعارۀ مفهومی که در فضای عرفان اسلامی بیمانند و بی‌نظیری است، به جنبه هایی تازه از رویکرد روزبهان به مقولۀ وصال الهی دست مییابیم.

کلمات کلیدی
روزبهان , کشف الاسرار , مکاشفه , استعارۀ مفهومی , نکاح

• ایزوتسو، توشیهیکو (1383). آفرینش، وجود و زمان. ترجمۀ مهدی سررشته داری. تهران: مهراندیش.
• بارسلونا، آنتونیو (1390). استعاره و مجاز با رویکرد شناختی. ترجمۀ فرزان سجودی و دیگران. تهران: نقش جهان.
• روزبهان، ابومحمد (1366). عبهرالعاشقین. تصحیح هانری کربن و محمد معین، تهران: منوچهری.
• روزبهان، ابومحمد (1380). عبهرالعاشقین. به سعی جواد نوربخش، تهران: یلدا قلم.
• روزبهان، ابومحمد (1389). شرح شطحیات. تصحیح هانری کربن، تهران: طهوری.
• روزبهان، ابومحمد (1393). کشف‌الاسرار. تصحیح و ترجمۀ مریم حسینی. تهران: سخن.
• روزبهان، ابومحمد (2006). کشف‌الاسرار. تصحیح فیروزه پاپان متین. لیدن: بریل.
• فانینگ، استیون (1389). عارفان مسیحی. ترجمۀ فریدالدین رادمهر، تهران: نیلوفر.
• لیکاف، جورج و دیگران (1392). استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبایی آفرینی. ترجمۀ فرهاد ساسانی و دیگران. چاپ دوم. تهران: سورۀ مهر.