ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 12، اسفند 1401 ، شماره پی در پی 82

ویژگیهای سبکی جلد اول روایات داراب هرمزد، براساس نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس

صفحه (149 - 167)
مریم غفاری جاهد ، علی تسنیمی (نویسنده مسئول)، ابراهیم استاجی ، احمد خواجه ایم
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: روایات زرتشتیان که حاوی مباحث فقهی و حقوقی دین زرتشت است، طی سالها توسط راویان مختلف از هند و ایران گردآوری شده و در مجموعه ای به نام مجموعه روایات زرتشتیان یا روایات داراب هرمزد تدوین شده است. از این کتاب چند نسخه در کتابخانه های هند و ایران موجود است. در این پژوهش نسخۀ کتابخانۀ مجلس ازجهت ویژگیهای ساختاری، فکری و ادبی بررسی شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف شناخت ویژگیهای کتاب و نحوۀ تأثیر خط و زبان اوستایی، پهلوی، فارسی و عربی بر زبان و نگارش آن و همچنین محتوای روایات و سبک ادبی آن انجام گرفته است.

یافته ها: خط و زبان این کتاب اندکی متأثر از خط و زبان و سبک قرن دهم و کاربرد واژه های عربی و بیشتر متمایل به خط و زبان پهلوی و اوستایی و واژه های زرتشتی است. از جهت رسم‌الخط غلبه با پیوسته نویسی و از نظر واژه ، واژه های فارسی و زرتشتی قدیمی و زبان اوستایی غلبه دارد و در موارد بسیاری خط و زبان اوستا نیز مستقیماً در آن به کار رفته است. دستخط کتاب نیز در جاهای مختلف متفاوت شده و در برخی صفحات نازیبا و بینظم است که نشان‌دهندۀ کاتبان متعدد و افزودن مطالب در زمانهای مختلف است. محتوای کتاب نیز شامل مباحث اعتقادی دین زرتشت است که ازطریق پرسش و پاسخ و توجه به روایات راویان مختلف از کتب معتبر نقل شده است. از نظر ادبی، سبک خاصی نمیتوان برای این کتاب درنظر گرفت؛ بدلیل اینکه روایات از منابع مختلف آورده شده است و مبنای زیباشناسی ندارد و ویژگیهای آن شامل جابجاییهای نحوی و حذف افعال و همچنین تکرار مکررات، اندکی تشبیه و تمثیل است. روایات منظوم نیز ویژگی شعری نداشته و از ساختار زیباشناسی و بدیعی برخوردار نیست.

نتیجه گیری: این کتاب بدلیل استفاده از روایتهای مختلف از منابع متفاوت و نقل از راویان متعدد، دارای خط و زبان متنوع است و نوشتۀ یکدستی ندارد و مهمترین ویژگی آن سبک فکری است که ابعاد بسیاری از موازین دین زرتشت را با زبانهای مختلف بیان میکند.

کلمات کلیدی
روایات داراب هرمزد , زرتشتی , رسم‌الخط , اوستا , پهلوی , فقه و حقوق , سبک ادبی و زبانی

• آموزگار، ژاله (1375) زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن، با همکاری احمد تفضلی، تهران: معین.
• ابن فارس، ابوالحسین احمد (1979) معجم مقاییس اللغه، بیجا: دارالفکر.
• ارداویراف نامه (1382) ترجمه و تصحیح ژاله آموزگار، چ2، تهران: معین.
• امیدسالار، محمود (1389) «قدمت نسبی برخی از متون فارسی موجود در روایات زرتشتی» سی و دو مقاله در نقد و تصحیح متون ادبی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی، صص509-493.
• انصاری، بهمن (1396) زرتشت و زرتشتیان، تهران: آرون.
• بارت، رولان (1392) امپراتوری نشانه ها، چ4، ترجمۀ ناصر فکوهی، تهران: نشر نی.
• بندهش (بی تا) چاپ عکسی از روی نسخۀ شمارۀ 1 تهمورس دینشاه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• تفضلی، احمد (1354) مینوی خرد، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• توفیقی، حسین (1385) آشنایی با ادیان بزرگ، چ8، تهران: لیلی.
• جنیدی، فریدون (1386) نامۀ پهلوانی، آموزش خط و زبان پهلوی (اشکانی-ساسانی)، چ2، تهران: بلخ.
• حسینی، سید حسن (1384) «درجات گناه، تاوان و پتت در دین زرتشتی»، نشریۀ هفت آسمان، ش28، صص187-224.
• دالوند، حمیدرضا (1388) «روایات داراب هرمزدیار و دستنویس کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی» پیام بهارستان، (5) 2، صص260-247.
• روایت داراب هرمزد، (بی تا) نسخۀ خطی کتابخانه مجلس، جلد اول.
• شاهرخ، کیخسرو (1337)آئینه آئین مزدیسنی، چ3، بی جا: بی نا.
• شایست نشایست (1369) به تصحیح کتایون مزداپور، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• شهزادی، رستم (بی تا) قانون مدنی زرتشتیان در زمان ساسانیان، گفتاری دربارۀ کتاب ماتیکان هزارداتستان، گردآورنده و برگردان: رستم موبد شهزادی، به کوشش مهرانگیز شهزادی، بی جا: بی نا.
• صد در نثر (بی تا) به کوشش بهمن انصاری (سوشیانت)، نسخۀ الکترونیکی.
• صد در نثر و صد در بندهش (1909) ویرایش اروان بامنجی ناسار وانجی دهابهار، م.ا. نسخۀ الکترونیکی منتشرشده بوسیلۀ بهمن انگاره (سوشیانت).
• فره وشی، بهرام (1381) فرهنگ فارسی به پهلوی، چ3، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• کارنامۀ اردشیر بابکان (1354) ترجمۀ بهرام فره وشی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مجمل التواریخ و القصص (1318) به تصحیح ملک الشعرای بهار، تهران: چاپخانۀ خاور.
• مزداپور، کتایون (1374) واژه نامۀ گویش بهدینان شهر یزد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• معین، محمد (1371) فرهنگ فارسی، تهران: امیرکبیر.
• مکنزی، د.ن (1373) فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمۀ مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• منتظری، سید سعیدرضا (1393) «صد در نثر و صد در بندهش و معرفی نسخه های آن»، آینه میراث، صص239-253.
• منتظری، سید سعیدرضا (1394) «بررسی و معرفی ادبیات فارسی زرتشتی»، آینۀ پژوهش، ص29-37.
• نعیم آبادی، بهناز (1394) «بررسی پرسش و پاسخهای فقهی کتاب روایات داراب هرمزدیار و مقایسۀ‌ آنها با دیگر متون فقهی زردشتی»، پایاننامۀ کارشناسی ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی، دانشگاه تهران.