ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 12، اسفند 1401 ، شماره پی در پی 82

بررسی استعارۀ مفهومی عشق در غزل سعدی بر پایۀ نظریات لیکاف و جانسون

صفحه (83 - 106)
نازنین بهاروند ، مسعود سپهوندی (نویسنده مسئول)، قاسم صحرایی
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1401

چکیده

زمینه و هدف: در نظریۀ استعارۀ مفهومی میتوان گفت استعاره ها متکی بر ارتباط مفهومی و معنایی میان‌ واژه ها هستند که در قالب ابزاری برای درک و دریافت نوع فهم انسان از پدیده ها و امور انتزاعی و نیز محسوس جهان عمل مینمایند. ادبیات در ارتباط با نظریۀ استعارۀ مفهومی دارای حوزه های مبدأ و مقصد گوناگون است که ازطریق آنها مفاهیم ذهن را برای خواننده بصورت ملموس تبیین مینماید. هدف اصلی این پژوهش بررسی اشعاری از غزلیات سعدی است که حوزۀ مبدأ و یا مقصد آن با مفهوم «عشق» مورد توجه شاعر قرار گرفته است.

روش مطالعه: روش تحقیق در این پژوهش بصورت توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و بشیوۀ سندکاوی براساس گزینش غزلیاتی است که در آنها عشق و خوشه های معنایی آن بصورت بیشتری مورد توجه قرار گرفته است.

یافته ها: طبق بررسیهای بعمل‌آمده عشق در کلام سعدی از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است. نگاه سعدی به مسئلۀ عشق نگاهی مثبت و بسیار خیال‌انگیز است.

نتیجه گیری: نتایج تحقیق حاکی از آن است که استعارۀ مفهومی عشق در غزلیات سعدی بازتاب‌دهندۀ جهانبینی و دیدگاه فکری سعدی است که خود نشئت‌گرفته از نظام مفهومی است که بر ساختار ذهن و اندیشۀ شاعر سایه افکنده است. عشق در غزلیات سعدی، روشنی‌بخش، جان‌افزا، متحول‌کننده، درمانگر، پاکیزه و پدیده ای بی‌تاب‌کننده است که درعین تسکین دل، سبب سوزوگداز آن نیز میشود و غارتگری خونریز است.

کلمات کلیدی
سعدی؛ غزل , استعارۀ مفهومی , عشق , لیکاف و جانسون

• افراشی. آزیتا و همکاران (1394). «استعاره های مفهومی در زبان فارسی: تحلیل‌شناختی و پیکره مدار». مجلۀ زبانشناخت. 6 (2). صص 61 ـ 39.
• جاحظ. عمروبن بحر (1412). البیان و التبیین. به تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون. 4 جلد. بیروت: الهلال. ص 152.
• الجرجانی. عبدالقاهر (1998). اسرار البلاغه فی علم البیان. بیروت. دارالکتب العلمیه.
• حق‌جو. سیاوش و اسکندری. سعید (1393). «استعاره در آرای جرجانی و سکاکی». دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. (77) 22، صص 89 ـ 64.
• زاهدی. سید اکرم و همکاران (1401). «بررسی استعارۀ مفهومی زمان در شعر حافظ و جهان ملک خاتون» نشریۀ علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی. (71) 15، صص 196 ـ 173.
• زرقانی. سید مهدی و همکاران (1392). (1392). «تحلیل شناختی استعاره های عشق در غزلیات سنایی» جستارهای ادبی. شمارۀ 183- 3. صص 30 ـ 1.
• زرین‌کوب. عبدالحسین (1391). حدیث خوش سعدی: دربارۀ زندگی و اندیشۀ سعدی. تهیه و تنظیم: کمال اجتماعی جندقی. تهران: سخن، ص 204 و 172.
• شمیسا. سیروس (1385). بیان. تهران: میترا. ص 52.
• شهری. بهمن (1391). «پیوندهای میان استعاره و ایدئولوژی» نقد ادبی. شمارۀ 19. صص 76 ـ 59.
• صفوی. کوروش (1379). فرهنگ توصیفی معنی‌شناسی. تهران: فرهنگ معاصر. ص 367.
• صفوی. کوروش (1383). از زبانشناسی به ادبیات. جلد یک. تهران: سورۀ مهر. ص 512.
• صفوی. کوروش (1387). درآمدی بر معنی‌شناسی. پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی. تهران: سورۀ مهر. ص 92.
• ضیاء. موحد (1392). سعدی. تهران: نیلوفر. صص 90 ـ 71.
• عباسی. زهرا (1397). «استعارۀ مفهومی و خوشه های معنایی مرتبط با آن در تذکره الاولیای عطار» پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا). (2) 12، صص 146 ـ 117.
• قادری. سلیمان (1392). «استعاره، بدن و فرهنگ: مفهوم دل و جگر و چشم در بوستان سعدی» نقد ادبی. (23) 6 ، صص 105-123.
• قربانی مادوانی زهره و آقابابایی. سمیه (1400). «تحلیل مقایسه ای استعاره های مفهومی در اشعار فروغ فرخزاد و غاده السمان با تکیه بر حوزۀ مفهومی عشق» متن‌پژوهی ادبی. (89) 25، صص 305 ـ 274.
• گلفام. ارسلان و یوسفی راد. فاطمه (1381). «زبانشناسی و استعاره» تازه های علوم شناختی. (3) 4، صص 59 ـ 6.
• لیکاف. جورج و جانسون. مارک (1397). استعاره هایی که با آنها زندگی میکنیم؛ به پیوست مقالۀ نظریۀ معاصر استعاره. ترجمۀ جهانشاه میرزابیگی. ویراست دوم. تهران: آگاه. صص 17 ـ 124ـ 123.
• محمدی آسیابادی. علی و همکاران (1391). «طرحواره های حجمی و کاربرد آن در زبان عرفانی میبدی» پژوهشهای ادبی عرفانی (گوهرگویا). (2) 6، صص 162 ـ 141.
• هاشمی. زهره (1389). «بررسی نظامهای استعاری عشق در پنج متن عرفانی براساس نظریۀ استعاره شناختی» رسالۀ دکتری. مشهد: دانشگاه فردوسی. صص 122 - 123.
• هاوکس. ت (1377). استعاره. ترجمۀ فرزانه طاهری. تهران: نشر مرکز. ص 135.
• Lakoff. George and Johnson (1980). Metaphors we Live by. Chicago. University of chicago press. pp. 123 124.