ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 10، دی 1401 ، شماره پی در پی 80

بررسی سبک فکری مثنوی، بررسی موردی واکاوی مفهوم احولیت (دوبینی) در مثنوی معنوی

صفحه (61 - 79)
معصومه حبیب‌وند ، محمدصادق تفضلی (نویسنده مسئول)، حجت اله غ منیری
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1400

چکیده

زمینه و هدف: پژوهش حاضر تحت عنوان واکاوی مفهوم اَحوَلیت (دوبینی) در مثنوی معنوی، این موضوع را در اثر منظوم مولانا بررسی کرده و بدین طریق معانی و مفاهیم این اصطلاح را بمنظور کشف مفهوم برخی ابیات و نوشته های وی به خواننده ارائه نموده است. اَحوَلیت در معنای «دوبینی» یا «خطا در دید» است، لیکن در سخنان مولانا، با توجه به زمینۀ حکایت، معنی و مفهومی ویژه پیدا میکند و همین امر باعث میشود کلام نیز متفاوت شده و بگونه ای خاص تعبیر و تفسیر گردد.

روش مطالعه: این جستار به شیوۀ تحلیلی-توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام پذیرفته است. محدوده مورد مطالعه اثر مثنوی معنوی است.

یافته ها: در کلام مولانا «اَحوَلیت» در معنای نقص و عیب ظاهری نیست، بلکه معنایی فراتر از نقص عضو دارد و در معنی باطنی آن بکار میرود. در منظومه فکری مولانا و فرهنگ اصطلاحات وی گونه های مختلفی از کج فهمی و اعوجاج فکری برخاسته از رذایلی مانند خشم، شهوت، عصبیت، قدرت طلبی، خیال، و خودبینی را شامل میشود که انسان را از درک درست امور و دیدن حقیقت بازمیدارد.

نتیجه گیری: آنچه از این تحقیق حاصل میشود آن است که مولانا برخی معایب و نواقص ظاهری جسم را در معنا و مفهوم دیگر یعنی کاستیهای اخلاق و امراض نفسانی مورد استفاده قرار داده و برحسب زمینۀ حکایت، روایتهای تمثیلی این معانی متفاوت است. بنا به عقیدۀ مولانا اَحوَلیت تشخیص راه از چاه و تمیز حق از باطل را بر صاحب خود دشوار میکند تا جایی که گاه وی را تا درۀ تباهی و هلاکت پیش میبرد. مولانا البته با تشریح انواع اَحوَلیت، شیوۀ درمان آن را به انسان نمایانده است.

کلمات کلیدی
اَحوَلیت , دوبینی , مثنوی معنوی , مولانا

• قرآن کریم.
• تاجبخش، اسماعیل. (1381). چشم از دیدگاه مولانا در مثنوی معنوی. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. شمارۀ 162 و 163. ص 430.
• دهخدا، علی اکبر. (۱۳۳۷). لغتنامه. زیر نظر محمد معین. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۸۶). بحر در کوزه. نقد و تفسیر قصه ها و تمثیلات مثنوی. تهران: علمی، ص 325.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (1372). سرّ نی؛ نقد و شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی. جلد 2 و 1. تهران: علمی، صص 711-331.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۷۵). پله پله تا ملاقات خدا. تهران: سخن، ص 289.
• زرین‌کوب، عبدالحسین. (۱۳۸۲). نردبان شکسته؛ شرح توصیفی و تحلیلی دفتر اول و دوم مثنوی. تهران: سخن، ص 78.
• زمانی، کریم. (1392). شرح جامع مثنوی معنوی. دفتر دوم. تهران: اطلاعات، صص 114-113.
• شیمل، آن ماری. (1377). ابعاد عرفانی اسلام. ترجمۀ عبدالرحیم گواهی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ص 69.
• صاحب الزمانی، ناصرالدین. (۱۳۸۹). خط سوم. تهران: عطایی، ص 326.
• فروزانفر، بدیع الزمان. (1375). شرح مثنوی شریف. چاپ هشتم. تهران: علمی و فرهنگی، صص 496-243.
• مصفا، محمدجعفر. (1384). با پیر بلخ؛ کاربرد مثنوی در خودشناسی. چاپ دهم. تهران: پریشان، صص 212 -209-13
• مولانا، جلال‌الدین محمد. (۱۳۸5). فیه مافیه. با تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزانفر. تهران: نگاه، ص 215.
• مولانا، جلال‌الدین محمد. (۱۳۹۲). مثنوی معنوی. مطابق نسخۀ رینولد نیکلسون. با مقدمۀ بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: میلاد.
• نیکلسون، رینولد آلین. (1378). شرح مثنوی معنوی. ترجمه و تعلیق از حسن لاهوتی. چاپ دوم. تهران: علمی و فرهنگی، ص 73.
• وزین‌پور، نادر. (1375). آفتاب معنوی. تهران: امیرکبیر، ص 130.
• همایی، جلال‌الدین. (۱۳۷۶). مولوی نامه (مولوی چه میگوید؟). تهران: هما، صص 422 -421.