ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
اطلاعات مقاله
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) شماره 79

سال : 15
شماره : 9
شماره پی در پی : 79

ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 9، ، شماره پی در پی 79

ساختار زبانی کنایات نظامی گنجوی در منظومۀ هفت پیکر

صفحه (191 - 204)
مریم زمانی ، بهناز پیامنی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1400

چکیده

زمینه و هدف: هفت پیکر چهارمین منظومه از پنج گنج نظامی، داستان شادخواریهای بهرام گور و قصه گوییهای بانوانی از هفت اقلیم برای اوست. در این پژوهش متن منظومه با هدف نشان دادن ساختار زبانی کنایات بررسی میشود.

روش مطالعه: این پژوهش از نوع نظری بر اساس منابع کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی- تحلیلی است. جامعۀ آماری مورد مطالعه منظومۀ هفت پیکر به تصحیح حسن وحید دستگردی است. برای انجام این پژوهش 280 نمونه کنایه از منظومه موردنظر استخراج شده و ساختار زبانی آنها از منظر روساخت مورد بررسی قرار گرفته و برای پرهیز از تکرار نمونه ها، برای هریک از دسته بندیهای موردنظر به ذکر یک نمونه اکتفا شده است.

یافته ها: در هفت پیکر بین گستردن کلام در محتوا، فرم و شیوه های زبانی و بلاغی ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و متن از این منظر بسیار یکدست و یکپارچه است و در این زمینه نمیتوان به زیاده روی شاعر در گستردن کلام اشاره کرد اما ایجاز و کوتاهی جمله در بیان کنایات هم آنچنان که در آثار غزلسرایانی چون حافظ وجود دارد بچشم نمیخورد.

نتیجه گیری: از نظر ساختار جملات کنایی، تقریباً بیشتر کنایه ها در این اثر بترتیب بصورت فعل مرکب، جمله، فعل پیشوندی یا فعل مرکب پیشوندی و درنهایت اسم و صفت مرکب است. ساختار دستوری کنایات این منظومه هم بصورت عبارتهای فعلی، فعل مرکب، فعل پیشوندی، مرکب پیشوندی، گروه اسنادی، صفت مرکب و اسم مرکب است.

کلمات کلیدی
هفت پیکر , نظامی گنجوی , کنایه , ساختار زبانی

فهرست منابع
  • باقری، مهری (1386) مقدمات زبانشناسی، تهران: قطره.
  • بهزادی، رقیه (1372) نظامی گنجوی، مجلۀ فرهنگ، شمارۀ 14، صص 257-278.
  • تجلیل، جلیل (1385) معانی و بیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • الجارم، علی و مصطفی الامین (1426) البلاغه الواضحه، چاپ چهارم، قم: مؤسسه الصادق (ع) الطباعه والنشر.
  • الجرجانی، عبدالقاهر (1984 م) دلائل الاعجاز، القاهره: مکتبه الخانجی.
  • چامسکی، نوآم (1379) ذهن و زبان، ترجمۀ کوروش صفوی، تهران: هرمس.
  • خضری، علی؛ بلاوی، رسول و فتحی مقدم، معصومه (1396) مطالعه تطبیقی ساختار کنایه در زبان فارسی و عربی، پژوهشنامۀ نقد ادبی و بلاغت، (1) 6، صص 89- 106.
  • رادویانی، محمدبن عمر (1380) ترجمان البلاغه، تصحیح احمد آتش، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • رازی، شمس قیس (1336) المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح علامه وهاب قزوینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • زرین کوب، عبدالحسین (1381) شعر بی دروغ شعر بی نقاب، تهران: علمی.
  • سکاکی، ابویوسف بن ابی بکربن محمدبن علی (1987 م) مفتاح العلوم، شرح نعیم زرزور، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • سیوطی، عبدالرحمن (1380) الاتقان فی علوم القرآن، جلد 2، چاپ سوم، ترجمۀ سیّد مهدی حائری قزوینی، تهران: امیرکبیر.
  • شمیسا، سیروس (1375) بیان و معانی، چاپ دوم، تهران: فردوس.
  • شهبازی، اصغر (1398) نقد مطالعات سنتی و نوین دربارۀ فعل مرکب در زبان فارسی، پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی، (3) 1، صص 81-105.
  • صباغیان، موسی و شریفی، محمدرضا (1399) بررسی کنایات شعر سبک هندی، نشریۀ ادبیات فارسی (دانشگاه آزاد مشهد)، شمارۀ 67، صص 54 – 69.
  • طباطبایی، علاءالدین (1375) فعل مرکب در زبان فارسی، نامۀ فرهنگستان، (7) 2، صص 26-33.
  • فرشیدورد، خسرو (1373) ساختمان فعل مرکب در زبان فارسی، مجله آشنا، شمارۀ 1، صص 74-82.
  • فرشیدورد، خسرو (1382) دستور مفصل امروز، تهران: سخن.
  • گلچین، میترا و کریمی، عباس (1400) درپرده گویی حافظ، مجلۀ علمی مطالعات زبانی و بلاغی، (21) 12، صص 121 -141.
  • مازندرانی، محمد هادی بن صالح (1376) انوارالبلاغه، تهران: قبله.
  • مهرآوران، محمود (1388) بررسی عبارت فعلی در دستور زبان فارسی، مجلۀ فنون ادبی، (1) 1، صص 127-144.
  • نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1315) هفت پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران: چاپخانۀ ارمغان.
  • نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1380) هفت پیکر، تصحیح برات زنجانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • همایی، جلال الدین (1383) یادداشتهای استاد علامه جلال الدین همایی دربارۀ معانی و بیان، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران: هما.