ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 5، مرداد 1401 ، شماره پی در پی 75

تصحیح بیتهایی از عنصری

صفحه (85 - 100)
غلامرضا مستعلی پارسا (نویسنده مسئول)، فرزانه غفاری
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1400

چکیده

زمینه و هدف: میراث مکتوبی که از گذشتگان باقی مانده است، یکی از مهمترین ارکان تشکیل‌دهندۀ فرهنگ و تمدن در جوامع بشری بشمار می آید و تا زمانی که این میراث بصورت دقیق و علمی تصحیح و منتشر نشود، چهرۀ فرهنگی هیچ ملتی بصورت کامل آشکار نمیشود. بنابراین تصحیح و احیای نسخه های خطی که همانند زنجیره های مستحکمی دیروز و امروز را بهم پیوند زده اند، از اولویتهای ادب‌پژوهان است. یکی از نمونه های این ‌گونه آثار دیوان عنصری، ملک الشعرای دربار محمود غزنوی و یکی از بزرگترین مدیحه سرایان و قصیده پردازان شعر فارسی است. باوجود اینکه این دیوان تاکنون دو بار توسط یحیی قریب و محمد دبیرسیاقی تصحیح و چاپ شده است، اما چون نسخه هایی که در دسترس آنها بوده، نسخه های معتبری نیستند، در هر دو چاپ اشکالاتی دیده میشود.

روش مطالعه: در این پژوهش نظری که به شیوۀ کتابخانه ای انجام شده است، با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر چاپ دبیرسیاقی و نسخه هایی که بدانها دست یافته ایم، تصحیح بیتهایی از دیوان عنصری به دور از ذوق و سلیقۀ شخصی و بر مبنای ویژگیهای سبکی شاعر و معاصران او آورده شده است.

یافته ها: سروده های عنصری تاکنون دو بار، توسط یحیی قریب و محمد دبیرسیاقی تصحیح شده که هر دو تصحیح همراه با اشکالاتی است که خواننده را از دریافت معنای دقیق اشعار او بازمیدارد و این بدان سبب است که این دو مصحح برخی از نسخه های موجود از دیوان عنصری را ندیده اند.

نتیجه گیری: با مراجعه به نسخه های خطی متعددی که بدانها دست یافته ایم و با توجه به برخی ویژگیهای سبکی عنصری و معاصران او این نتیجه بدست آمد که اشکالات واردشده در تصحیحهای انجام‌شده از سروده های عنصری، یا ناشی از اشتباه کاتبان بوده یا مصححان.

کلمات کلیدی
عنصری , تصحیح متن , دیوان اشعار , دبیرسیاقی

• دیوان شعر رودکی. (1382). با شرح و توضیح (حاوی همۀ اشعار مستند بر پایۀ تازه ترین یافته ها با بیت‌نما و نمایۀ عام). به تصحیح و شرح جعفر شعار. چاپ سوم. تهران: قطره.
• دیوان. عنصری بلخی. (1363) تصحیح محمد دبیرسیاقی، چاپ دوم، تهران: کتابخانه سنائی.
• دیوان قصاید. فرخی سیستانی. (1380). به کوشش محمد دبیرسیاقی. چاپ ششم. تهران: زوّار.
• شاهنامه، حکیم ابوالقاسم فردوسی. (1371) تصحیح ژول مول. با مقدمۀ محمدامین ریاحی، چاپ سوم. تهران: سخن.
• غزنویان از پیدایش تا فروپاشی. فروزانی، سیدابوالقاسم (1385). تهران: سمت.
• لغتنامه. دهخدا. علی اکبر. (1377) تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• لیلی و مجنون، نظامی. (پژوهشی در ریشه های تاریخی و اجتماعی داستان). اا.کراچکوفسکی. (1373) ترجمۀ کامل احمدنژاد به انضمام تلخیص و شرح لیلی و مجنون نظامی، تهران: زوّار.