ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 2، اردیبهشت 1401 ، شماره پی در پی 72

روان‌شناسی کمال (انسان کامل) در غزلیات شمس با تکیه بر نظریه پردازان روان‌شناسان

صفحه (35 - 56)
کاملیا محمدبیگی ، امیرحسین ماحوزی (نویسنده مسئول)، شهین اوجاق علیزاده
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: مولانا عارفی است که در آثار خود، همه ‌جانبه موضوع انسان و انسان کامل را به بحث میگذارد. او در اشعارش به معرّفی یک الگو برای کامل بودن و کامل شدن پرداخته است. مولانا با تأمل بر زندگی معنوی و روحی بشر، برای سوق دادن او به کمال جایگاهی والا در عرفان اسلامی و ایرانی به خود اختصاص داده است.

روش مطالعه: این مقاله بر آن است تا با روشی توصیفی-تحلیلی به تطبیق نظریه های برتر کمال در علم روان‌شناسی و غزلیات شمس مولانا بپردازد و انسان کامل را در اندیشه مولانا در کنار روان‌شناسانی چون آلپورت، مزلو، راجرز، فرانکل، فروم، یونگ و پرلز بنشاند.

یافته ها: نتایج نشان میدهد در روند رسیدن به کمال اگرچه که وجوه تشابه بسیاری در دیدگاههای همه روان‌شناسان نامبرده و مولانا دیده میشود، مانند تحمّل سختیها و گذر از بحرانها، توجّه به نیازها و مشکلات دیگران، هم افزایی و بسیاری مولّفه های دیگر امّا از میان این نظریه پردازان، نظریات یونگ (29%) و فروم (22%) بیشترین شباهت و نظریات پرلز (4%) و راجرز (7%) کمترین نزدیکی را به عناصر و ویژگیهای «وصال به کمال» در غزلیات مولانا داراست.

نتیجه گیری: البتّه که مولانا در بستر عرفان ایران به مفهوم انسان کامل پرداخته، اما شیوه ای شخصی در نگاه روان‌شناسانه به انسان و سیر کمال او در تجربه های ناخودآگاه دیوان شمس دارد، که او را قابل مقایسه با روان‌شناسانی چون مزلو، یونگ و فروم میسازد.

کلمات کلیدی
روان‌شناسی نوین , روان‌شناسی کمال , انسان کامل , مولانا , غزلیات شمس

• انسان در جستجوی معنی، فرانکل، ویکتور (1395) ترجمۀ نهضت صالحیان، تهران: درسا.
• انسان در جستجوی هویّت خود، یونگ، کارل گوستاو (1393) ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران: نمودار.
• انسان کامل، مطهّری، مرتضی (1394) قم: صدرا.
• انسان کامل، نسفی، عزیزالدّین (1362) تصحیح و ترجمۀ ضیاء‌الدین دهشیری، تهران: طهوری.
• انسان و سمبلهایش، یونگ، کارل گوستاو (1387) ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.
• بررسی تشبیه در غزلیات شمس، ماحوزی، امیرحسین (1390) تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
• پله پله تا ملاقات خدا، زرّینکوب، عبدالحسین (1378) تهران: علمی.
• ترجمۀ رسایل ابن عربی، ابن عربی، محی الدّین (1367) تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: مولی.
• جامعه سالم، فروم، اریک (1392) ترجمۀ اکبر تبریزی، تهران: بهجت.
• ذره و خورشید، صبور، داریوش (1380) تهران: زوّار.
• روانشناسی شخصیّت سالم، مزلو، آبرهام (1367) ترجمۀ شیوارویگریان، تهران: هدف.
• روانشناسی کمال، شولتس، دوآن. (1394) ترجمۀ گیتی خوشدل، تهران: پیکان.
• شکوه شمس، شیمل، آن ماری (1370) ترجمۀ حسن لاهوتی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
• غزلیات شمس، بلخی، مولانا جلال‌الدین محمد. (1387) تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
• فرویدیسم یا اشاراتی به ادبیات و عرفان، آرین‌پور، امیرحسین (1357) تهران: امیرکبیر.
• فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سجادی، سیدجعفر (1350) تهران: سمت.
• گفتمان نقد، پاینده، حسین (1390) تهران: نیلوفر.
• لذّت ذهن سالم، سویل، دیوید و رابرت اورنشتاین (1394) ترجمۀ فرید قاهری، تهران: کتاب آمه.
• لغتنامه، دهخدا، علی‌اکبر (1377) جلد27. تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• مولوینامه (مولوی چه میگوید)، همایی، جلال‌الدّین (1362) جلد دوم، تهران: آگاه.
• نظریه‌های شخصیّت، رایکمن، ریچارد (1393) ترجمۀ مهرداد فیروزبخت، تهران: ارسباران.
• هنر عشق ورزیدن، فروم، اریک. (1394) ترجمۀ پوری سلطانی، تهران: مروارید.