ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 1، فروردین 1401 ، شماره پی در پی 71

بررسی بنیادهای اولیۀ نثر معاصر فارسی بر پایۀ سبک شناسی (مورد مطالعه: تمثیلات فتحعلی آخوندزاده)

صفحه (103 - 118)
ربابه شیخ الاسلامی ورگهان ، نرگس اصغری (نویسنده مسئول)، رضا آقایاری زاهد
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1400

چکیده

زمینه و هدف: آثار ماقبل مشروطه از بنیادهای نثر معاصر فارسی است که زمینه ساز تحولات سادگی زبان، قالبهای نثر متعدد و تغییرات مضمونی در دورۀ مشروطه شدند. متفکران ماقبل مشروطه با آشنایی با زندگی جامعۀ غربی، آثاری در قالب سفرنامه، نمایشنامه، رمان و ترجمه نوشتند و از چارچوب زبان و محتوای نثر کلاسیک عدول کردند. بدین وسیله بر تغییرات دورۀ مشروطه تأثیرگذار شدند. در این مقاله کتاب تمثیلات فتحعلی آخوندزاده بعنوان یکی از بنیادهای اولیۀ نثر معاصر با هدف تأثیرگذاری بر سبک ادبیات مشروطه، از منظر سبک شناسی بررسی شده است.

روش مطالعه: پژوهش با مطالعات کتابخانه ای با ابزار فیشبرداری انجام گرفته و بصورت توصیفی-تحلیلی نوشته شده است. جامعۀ آماری، کتاب تمثیلات آخوندزاده ترجمۀ قراجه داغی، نشر خوارزمی میباشد.

یافته ‌ها: آخوندزاده از پیشروان سادگی نثر معاصر است که اولین نمایشنامه و رمان را قبل از مشروطه نوشت. وی در این اثر از چارچوبهای نثر کلاسیک عدول کرد. قالب نمایشنامه، رمان تاریخی، زبان بیگانه، اندیشۀ انتقادی-اجتماعی، ویژگیهای سبکی وی است که بر شعر و نثر دورۀ مشروطه تأثیرگذار شد.

نتیجه گیری: آخوندزاده با انتخاب قالب نمایشنامه و رمان، زمینه ساز نمایشنامه نویسی و رمان تاریخی در دورۀ مشروطه شد. در سطح زبانی، واژه های ترکی، روسی و عربی در اثر او بسامد دارد. با توجه به اینکه زبان ترکی آذری زبان مادری اوست، میتوان وی را زمینه ساز توجه به زبان بومی در دورۀ مشروطه دانست. در سطح نحوی، نگارش جملات طبق دستور زبان ترکی و حذفهای بدون قرینه دیده میشود که زبانش را به سستی کشانده است و در عین حال زمینه ساز گسستهای زبانی از نثر فصیح گذشته شده است. اما همچنان در سنت گرایی واژه های عربی بسامد سبکی یافته است. در سطح ادبی، تشبیه، کنایه، ضرب المثل فراوانی دارد. در سطح فکری، انتقادهای اجتماعی سیاسی، قانون، آزادی و زن محورهای فکری اثر اوست که در دورۀ مشروطه جزو مؤلفه های اصلی شعر و نثر گردید.

کلمات کلیدی
نثر معاصر , مشروطه , سبک‌شناسی , آخوندزاده , تمثیلات

• از صبا تا نیما (صد و پنجاه سال ادب فارسی)، آرین پور، یحیی. (1350). دوجلدی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
• اندیشه های فتحعلی آخوندزاده، آدمیت، فریدون (1349)، تهران: خوارزمی.
• انواع نثر فارسی، رستگار فسایی، منصور (1389) تهران: سمت.
• پیدایش رمان فارسی، بالایی، کریستف (1386) مترجمان مهوش قویمی و نسرین خطاط، تهران: معین انجمن ایرانشناسی فرانسه در ایران.
• تحول جایگاه زن در نثر پیش از مشروطه (از دوره فتحعلى شاه تا مظفرالدین شاه)، سیدجعفر حمیدی، مریم عاملى رضایى (1387)، تاریخ ادبیات فارسى، ش3 (پیاپی 59)، صص 46 ـ 60.
• تمثیلات، آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1356) ترجمۀ محمدجعفر قراجه داغی، تهران: خوارزمی.
• تئاتر پارسی نمایش ایرانی، تالاسو، آدولف (1391) ترجمه فائزه عبدی، تهران: بیدگل.
• جریانهای شعری معاصر فارسی، حسین پورجافی، علی (1387) تهران: امیرکبیر.
• سبک شناسی نثر، شمیسا، سیروس (1387) تهران: میترا.
• سیر تطور سبک‌شناسی نثر فارسی، بهار، محمدتقی (1382) 3 جلدی، تهران: امیرکبیر.
• فرهنگ لغت، معین، محمد، (1391) تهران: امیرکبیر.
• لغتنامه، دهخدا، علی اکبر (1373) تهران: دانشگاه تهران.
• مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران (نثر، داستان)، حقوقی، محمد (1376) تهران: قطره.
• واکاوی اندیشه های ماسونی آخوندزاده با تکیه بر نمایشنامه مسیو ژوردان، صائب، خدایار (1394) ادب فارسی، (1) 5، صص 121 ـ 140.