ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 1، فروردین 1401 ، شماره پی در پی 71

معرفی و تحلیل زندگی‌نامۀ خودنوشت (خاطرات سیاسی) امین الدوله و سبک‌شناسی آن

صفحه (17 - 30)
مهدی اسلامی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1399

چکیده

زمینه و هدف: یکی از مهمترین شاخه های زندگی‌نامه نویسی، زندگی‌نامۀ خودنگاشت است. این گونۀ ادبی کارنامه ای دربارۀ جنبه های بیرونی و درونی زندگی است که توسط خود نگاشته میشود. توجه ایرانیان به این نوع ادبی بصورت جدی از دورۀ قاجاریه آغاز میشود. این گونۀ ادبی قابلیت انعکاس مسائل اجتماعی-سیاسی و ادبی یک دورۀ خاص را داراست. یکی از این نمونه های نخست، در عرصۀ سیاسی ایران و آن هم اتوبیوگرافی امین الدوله، از رجال سرشناس دورۀ قاجاریه است. این پژوهش با هدف معرفی و تحلیل سبک شناسی زندگی نامۀ خودنوشت امین‌الدوله انجام شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: یافته های پژوهش نشان دهندۀ این است که در سطح زبانی و ادبی «امین الدوله» برای بیان منظورش از ابزارهای زبانی و ادبی متعددی استفاده کرده است که مهمترین آنها تلفیق عبارتهای فارسی با آیات، مثلهای عربی، بهره گیری از زبان طنز در قالبهای مختلف همچون استعاره های تهکمیه، تعریض و... است. نویسنده در سطح محتوایی در بازنمایی مسائل مربوط به دربار و رویدادهای آنجا به تطویل و حاشیه قلم رانده است و از طرف دیگر مشکلات اساسی و گرفتاریهای مردم عادی جامعه جایگاه چندانی در این اثر ندارد.

نتیجه گیری: خاطرات امین الدوله نوشته ای است که وی بعنوان سند و مدرکی دال بر بی‌گناهی خود از جریانات سیاسی نگاشته است. چنین زندگی‌نامه ای ماهیتاً نمیتواند به میثاق خودزندگی‌نامه نویسی یعنی راست‌گویی پایبند باشد؛ ازاینرو میتوان گفت که امین‌الدوله در بازگویی کردار و اخلاق خود بگونه ای «گزینشی» عمل کرده و از ابزارها و تمهیدات زبانی و ادبی، برای اقناع مخاطب استفاده کرده است.

کلمات کلیدی
زندگی‌نامۀ خود نوشت , قاجاریه , سبک‌شناسی , امین الدوله , خاطرات سیاسی

• اتوبیوگرافی و مباحث نظری آن در فرانسه، موذن، زهرا و جواری، محمدحسین. (1382). فصلنامۀ علامه، (4) 1، صص 103-126.
• انواع ادبی، شمیسا، سیروس. (1381). تهران: فردوس.
• بررسی و مقایسۀ زندگی نامه های خودنوشت در ایران و مغرب زمین، اسلامی، مهدی. (1388). پایان نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد. قم: دانشگاه قم.
• تاریخ بیداری ایرانیان، کرمانی، ناظم الاسلام. (1347). تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
• خاطرات سیاسی، امین‌الدوله، میرزاعلی‌خان. (1355). به کوشش حافظ فرمانفرماییان، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
• رهبران مشروطه، صفائی، ابراهیم. (1360). تهران. چاپ افست.
• زندگی سیاسی اتابک اعظم، امیری، مهراب. (1347). تهران: چاپ شرق.
• زندگی‌نامه‌ها، عبدالغنی حسن، محمد. (1362). ترجمۀ امیره ضمیری، ادبیات داستانی، شمارۀ ۱۰۴، صص 9-13.
• شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14، بامداد، مهدی. (1347). جلد 4، تهران: چاپخانۀ بانک بازرگانی.
• شرح دیوان المتنبی، البرقوقی، عبدالرحمن. (1422). جزء دو، بیروت: دارالفکر.
• فرهنگ اصطلاحات ادبی، داد، سیما. (1384). چاپ دوم، تهران: مروارید.
• فرهنگ اصطلاحات ادبی، کادن، جان آنتونی. (1380). ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: شادگان.
• فرهنگ زندگی‌نامه‌ها، انوری، حسن. (1369). تهران: مرکز فرهنگی رجاء.
• نقد ادبی در قرن بیستم، ایوتادیه، ژان. (1378). ترجمۀ مهشید نونهالی، تهران: نیلوفر.
• هزار فامیل، شعبانی، علی. (1366). تهران: بوعلی.