ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 12، اسفند 1400 ، شماره پی در پی 70

دیوان خاور قاجار و ویژگیهای سبک او

صفحه (113 - 133)
زهرا مداحی ، حسین آذرپیوند (نویسنده مسئول)، سعید خیرخواه
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: دیوان خاور قاجار یکی از آثار گرانسنگ قرن سیزدهم است. نسخه های منحصربفرد دیوان این شاعر در کتابخانه مجلس شورای ملی، کاخ موزه گلستان، آستان قدس و کتابخانه ملی ملک موجود است. هدف از انجام این پژوهش، تحلیل سبکی و محتوایی دیوان این شاعر از سه منظر فکری، زبانی و ادبی است.

روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: خاور قاجار یکی از شاعران دورۀ بازگشت است. در سرودن اشعار از حافظ پیروی کرده است. وی در دیوانی که از خود بر جای گذاشته است، علاوه بر قصاید، غزلیات و رباعیات، به مرثیه و نوحه سرایی اهل بیت مخصوصاً امام حسین پرداخته است. این منظومه دارای ابیاتی سست و سرشار از ایرادهای لفظی و معنوی است.

نتیجه گیری: از جمله ویژگیهای شعری این شاعر، استفاده فراوان از صنایع بدیعی در حوزه بدیع لفظی و معنوی است که از این میان تکرار در حوزه بدیع لفظی و ایهام در حوزه بدیع معنوی، و مجاز در حوزۀ بیان، پربسامدترین آرایه های ادبی هستند. از دیگر ویژگیهای این نسخه خطی بکارگیری ردیفهای فعلی است به گونه ای که بخش زیادی از اشعار دیوان، مردّف هستند. تنوع قالبهای شعری در اشعار این شاعر باعث تنوع مفاهیم شده است؛ لذا مفاهیمی چون اندیشه های دینی و اخلاقی، عشق، توصیف حالات معشوق، وصف معشوق، عرفان، مدح و ستایش پیامبر، امامان شیعه و فتحعلی شاه قاجار در اشعار او دیده میشود.

کلمات کلیدی
خاور قاجار , ویژگیهای سبکی , حافظ , نوحه سرایی

• پیوند موسیقی و شعر، ملاح، حسینعلی (1367). تهران: صفا.
• تکرار اساس موسیقی شعر، جمالی، شهروز، (1383). کیهان فرهنگی، شمارۀ 216، صص 60-66.
• ردیف و موسیقی شعر، محسنی، احمد، (1382).مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
• روزنه ای خرد بر جهانی بزگ (چند نکته درباره جهانبینی مولانا و حوزه عاطفی شعر) شفیعی کدکنی، محمّدرضا، (1353). مجله دانشکده ادبیّات وعلوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 82، صص 53-86.
• سبک شناسی، نظریه ها، رویکردها و روشها، فتوحی، محمود، (1390). تهران: سخن.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1387). تهران: آگاه.
• معانی و بیان، تجلیل، جلیل، (1376). تهران: مازیار.
• معانی و بیان، شمیسا، سیروس، (1383). تهران: فردوس.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1370). تهران: آگاه.
• نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیّل و احساسات شاعرانه، فیاض منش، پرند، (1384). پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دوره جدید، شمارۀ 4، صص 163-186.